phân tích truyện ngăn "Bạn Lộc " của tác giả Xuân Quỳnh

Nguyễn Thu Phương đã từng nhận xét về Xuân Quỳnh thế này: "Xuân Quỳnh – một cô gái mồ côi nghèo khổ: lớn lên giữa một thời kì đất nước phải đương đầu với vô vàn khó khăn về kinh tế, về chiến tranh… Nhưng Xuân Quỳnh chẳng khác nào một cây xương rồng kiên cường và kì diệu trên sa mạc, đã vắt kiệt sức mình để nở những bông hoa quý cho cuộc đời.”. Bởi là người trải qua những điều vất vả, khốn khó và có tuổi thơ đầy bất hạnh thế nên Xuân Quỳnh luôn thấu hiểu tâm lí, cảm xúc cũng như khát khao của những con người cùng hoàn cảnh. Nhân vật bạn Lộc trong tác phẩm cùng tên cũng đã được khắc họa với tuổi thơ khó khăn, vất vả như thế. Tác phẩm xoay quanh Lộc - một cậu bé có hoàn cảnh bất hạnh song giàu nghị lực, khát khao vươn lên, vượt qua mọi khó khăn thử thách trong cuộc sống.

Tác phẩm "Bạn Lộc" được Xuân Quỳnh đặt bút viết trong thời kì Việt Nam sau chiến tranh, đang đi lên xã hội chủ nghĩa nên đời sống xã hội còn nhiều bất cập, đặc biệt đối với trẻ em gặp khó khăn trong việc đến trường. Tác phẩm đã lột tả đời sống khó khăn của xã hội Việt Nam lúc bấy giờ đồng thời khắc họa sâu sắc chân dung của những đứa trẻ nghèo khó nhưng có nghị lực phi thường, khát khao vượt qua số phận của chính mình.

Xuân Quỳnh phác họa nhân vật Lộc là một đứa trẻ còi cọc nhất lớp, mười một tuổi mà chỉ bằng đứa trẻ chín tuổi. “Hẳn vì “còi” nên Lộc có vẻ yếu, thường hôm nào học năm tiết, tiết học hát cuối cùng là Lộc hát chẳng ra hơi, có khi cứ dựa vào tập thể mà Lộc chỉ lí nhí hoặc mấp máy mồm hát theo thôi” Ngoại hình của Lộc dễ dàng khiến người ta liên tưởng tới hình ảnh một cậu bé gầy gò, ốm yếu, hốc hác. Người ta cũng thật dễ liên tưởng tới một gia đình có hoàn cảnh túng thiếu, khốn khó, vất vả tột cùng nên chẳng thể lo cho con cái được đủ đầy khiến đứa trẻ mới gầy guộc đến vậy.

Tác giả dẫn dắt người đọc ghé thăm căn nhà lụp xụp của Lộc dưới đôi bàn chân của nhân vật tôi, qua đó phần nào hiểu thêm về cuộc đời khốn khó của cậu. Hoàn cảnh của Lộc thật đáng thương, cậu mồ côi mẹ từ nhỏ, hai cha con phải nương tựa vào nhau để sống qua ngày. Thế nhưng đau đớn thay, cuộc đời còn đè nặng lên đôi vai của cậu bé những khó khăn vất vả vô ngần khi bố cậu bị đục thủy tinh thể.  Đôi mắt của ông yếu ớt tới mức nguy cơ bị mù nếu không được can thiệp sớm. Gia cảnh khốn khó, túng thiếu, đáng thương của Lộc khơi gợi trong lòng người đọc cảm giác đồng cảm sâu sắc với cậu bé. Không chỉ thiếu thốn tình yêu thương của mẹ từ nhỏ mà ngay cả những điều kiện vật chất tối thiểu đối với Lộc cũng không dễ dàng gì. Tuy nhiên, Xuân Quỳnh lại cho thấy Lộc là cậu bé có ý chí nghị lực phi thường, sẵn sàng đương đầu vượt lên trên cuộc sống khốn khó, không chịu khuất phục trước số phận.
Trái ngược với nhân vật tôi được mẹ cưng chiều, chăm lo, săn sóc cho đủ đầy thì Lộc lại phải tự lập từ rất khi nhỏ. Vì bố đau yếu nên mọi việc trong gia đình từ nhỏ tới lớn Lộc đều hoàn thành rất tốt. Giặt giũ, nấu nướng hay chăm sóc bố, cậu đều xoay xở thành thạo mà cần đến sự giúp đỡ của ai. Qua đó ta thấy rõ sự ngoan ngoãn, hiếu thảo đối với cha và ý chí nghị lực phi thường của cậu bé mười một tuổi. Thương thay cho độ tuổi mà đáng ra em sẽ được cắp sách tới trường trong niềm vui hân hoan, được mẹ cha bao bọc, yêu thương thì Lộc lại trở thành trụ cột cho căn nhà nhỏ lụp xụp ấy.

Không chỉ là một đứa con ngoan ngoãn, hiếu thảo, Lộc còn gây ấn tượng với người đọc bởi đức tính tiết kiệm, chăm chỉ, hiếu học và rất thông minh. Khi nhân vật tôi thấy Lộc có phần keo kiệt chỉ vì “Lộc có cái cặp sách đã cũ mà cứ quý như vàng, không bao giờ vứt cặp xuống đất, không bao giờ dám ngồi lên cặp, bút máy Trường Sơn nét đã to bè, thế mà lại cứ viết viết cất cất chi chút, chỉ dám viết cái bút ấy vào những buổi kiểm tra bài, còn ngày thường thì Lộc viết bút chấm mực”, điều này khiến các bạn trong lớp chú ý và trêu trọc, chê bai cậu. Các bạn gọi là Lộc ki, lộc cộc đuôi nhưng Lộc vẫn nở nụ cười hiền lành, hòa nhã với các bạn. Lúc nào tức quá thì chỉ lủi thủi đi ra chỗ khác mà giấu vẹn đi những cảm xúc trong lòng. Có chăng các bạn đâu biết được vì hoàn cảnh khó khăn mà Lộc mới phải giữ gìn, tiết kiệm đến mức "bủn xỉn" như thế. Cũng chỉ vì thương bố mù lòa góp nhặt từng đồng tiền vất vả, vì lo cái nghèo túng cứ đeo bám gia đình nhỏ ấy mà Lộc mới vậy.

Qua hình ảnh nhân vật Lộc, tác giả đã nhắc nhở chúng ta về sự quan trọng của sự tôn trọng, thấu hiểu giữa con người và ý chí kiên cường, vượt qua thử thách, khó khăn, đặt niềm tin trong cuộc sống. Dù cuộc đời có ném gạch vào đầu bạn, hãy luôn nhớ đó là những cơn đau giúp bạn tránh khỏi một bức tường sắp đổ sập. Hãy luôn tin vào cuộc sống ngày mai và nỗ lực vì nó.