so sánh hai tác phẩm

Trong văn học hiện thực giai đoạn 1930–1945, hình ảnh người phụ nữ nghèo khổ luôn là nguồn cảm hứng lớn đối với nhiều cây bút. Qua ngòi bút nhân đạo, những phận đời lam lũ không chỉ hiện lên với nỗi đau số phận mà còn tỏa sáng tình thương yêu gia đình. Tiêu biểu cho mạch cảm hứng ấy là nhân vật cô Thảo trong Quê mẹ của Thanh Tịnh và nhân vật Tâm trong Cô hàng xén của Thạch Lam. Đặt hai nhân vật cạnh nhau, ta thấy vừa có sự tương đồng về số phận vừa có sự khác biệt trong phong cách nghệ thuật của hai nhà văn.

Trước hết, điểm chung dễ nhận thấy là cả cô Thảo và Tâm đều là những người phụ nữ nghèo khổ, phải lao động vất vả để mưu sinh. Cô Thảo về nhà chồng, “làm việc từ mai đến chiều, tối tăm cả mày mặt”, còn Tâm thì buôn bán hàng xén, “ngày được, ngày không”, luôn sống trong cảnh thiếu trước hụt sau. Họ đều mang trên vai gánh nặng cơm áo, nợ nần, sưu thuế và những nỗi lo toan thường trực. Cuộc đời của cả hai vì thế gắn liền với cực nhọc, lam lũ và không ít cay đắng.

Nhưng điều khiến họ trở nên đẹp đẽ chính là tình thương yêu dành cho gia đình. Cô Thảo, dù dành dụm cả năm, chỉ trong phút chốc đã phân phát hết số tiền mình có cho các em, còn hứa sẽ gửi quần áo mới cho mẹ. Sự “rộng rãi và biết thương em” ấy khiến cả nhà cảm động và làm nổi bật tấm lòng hiếu thảo, giàu đức hi sinh. Còn Tâm, dù số tiền định để trả nợ và đóng sưu thuế – vấn đề liên quan trực tiếp đến sự an toàn của gia đình – nàng vẫn vui lòng trao cho em vì thương em. Trong giây phút ấy, nàng quên hết cả những nỗi lo thường ngày. Hai nhân vật đều cho thấy vẻ đẹp nhân bản: tình yêu thương vượt lên trên nghèo khó, cái đẹp tâm hồn sáng lên trong bóng tối cuộc đời.

Tuy nhiên, hai tác phẩm cũng có sự khác biệt trong cách khắc họa và giọng điệu nghệ thuật. Thanh Tịnh thiên về giọng văn đằm thắm, giàu chất trữ tình, nghiêng về miêu tả cảm xúc bên ngoài: những hành động “cho tiền em”, “hứa gửi áo mới”, “khóc nức nở” của cô Thảo được khắc họa giản dị mà cảm động. Tác giả gợi lên sự hiền hậu, tình nghĩa của người con gái nông thôn và để lại dư âm êm dịu, bùi ngùi. Ngược lại, Thạch Lam chú ý nhiều đến thế giới nội tâm, với những dòng suy nghĩ chồng chất trong tâm trí Tâm: nỗi lo thiếu tiền, nỗi sợ mẹ chồng và chồng trách mắng, sự buồn rầu nhìn thấy “cả cuộc đời toàn khó nhọc và lo sợ”. Giọng điệu trong Cô hàng xén trầm buồn, u uẩn, để lại một ám ảnh về kiếp người nhỏ bé trong vòng xoáy của nghèo đói.

Nếu Quê mẹ hướng người đọc đến sự cảm động và thương mến trước tình nghĩa gia đình, gieo vào lòng người niềm tin vào cái đẹp tâm hồn, thì Cô hàng xén lại nhấn mạnh nỗi buồn và sự bế tắc của kiếp sống nghèo khổ. Một bên nghiêng về vẻ đẹp hiền dịu, nhân hậu; một bên thiên về sự ám ảnh hiện thực. Cả hai, tuy khác nhau ở sắc thái biểu hiện, nhưng đều thống nhất ở giá trị nhân đạo: cất tiếng nói thương cảm cho những phận đời nhỏ bé, đồng thời trân trọng vẻ đẹp nhân tính trong họ.

Tóm lại, hình ảnh cô Thảo và Tâm đã góp phần khắc sâu trong lòng người đọc ấn tượng về những người phụ nữ nghèo khổ nhưng giàu tình thương. Thanh Tịnh và Thạch Lam, mỗi người bằng một lối viết riêng, đều khẳng định: trong tận cùng cơ cực, vẻ đẹp của tình yêu thương gia đình vẫn tỏa sáng. Chính điều đó làm nên sức sống lâu bền cho hai tác phẩm và cho thấy tấm lòng nhân đạo của văn học giai đoạn 1930–1945.