phân tích bài thơ Đôi mắt - Lưu Trọng Lư “Có hoa nào qua mùa không héo? Có tiếng nào giàu đẹp hơn không? Mắt em là một dòng sông Thuyền anh bơi lội giữa dòng mắt em. Đàn "nguyệt dạ" hương đêm bay lạc...

Thơ là tiếng nói của con tim, là bản nhạc ngân vang từ những cung bậc cảm xúc của cuộc đời. Trong dòng chảy thi ca Việt Nam, bài thơ “Đôi mắt” của Lưu Trọng Lư nổi bật như một khúc tình ca dịu dàng mà sâu lắng, chất chứa những gam màu tinh tế của tình yêu và cuộc sống. Tác phẩm không chỉ thể hiện tâm hồn yêu đương tha thiết mà còn mang giá trị nghệ thuật đặc sắc, xứng đáng là một thi phẩm tiêu biểu trong sự nghiệp của ông.

Lưu Trọng Lư (1911 – 1991), quê ở làng Cao Lao Hạ, xã Hạ Trạch, huyện Bố Trạch, tỉnh Quảng Bình, là một trong những gương mặt tiên phong của phong trào Thơ mới. Không chỉ thành công với thơ ca, ông còn tham gia viết kịch, truyện ngắn, tiểu luận và phê bình. Với chất thơ đầy cảm xúc và phong cách riêng biệt, Lưu Trọng Lư đã khẳng định một vị trí đáng kể trong nền văn học hiện đại Việt Nam.

“Đôi mắt” là một bài thơ tình đặc sắc trong sự nghiệp của ông, dù hoàn cảnh sáng tác chưa được xác định rõ ràng. Mở đầu bài thơ, nhà thơ khơi gợi cảm xúc bằng những câu hỏi tu từ, như để tự đối thoại với chính lòng mình:

“Có hoa nào qua mùa không héo?
Có tiếng nào giàu đẹp hơn không?”

Hình ảnh “hoa không héo” tưởng chừng nghịch lý, lại trở nên hợp lý trong không gian thi ca. Với thi sĩ, “hoa” chính là người con gái ông thầm yêu, là biểu tượng của cái đẹp bất tử. Dẫu thời gian có trôi đi, mùa có qua, lòng người có đổi thay, thì “hoa” ấy, người con gái ấy vẫn luôn tươi thắm trong trái tim thi nhân. Những câu hỏi tu từ ở đây thực chất đã mang hàm ý khẳng định: trong trái tim kẻ đang yêu, không có thứ âm thanh nào đẹp hơn tiếng yêu, không có gì bền bỉ hơn nỗi nhớ.

Tiếp nối mạch cảm xúc, thi sĩ đưa người đọc chìm đắm trong hình ảnh đôi mắt, biểu tượng của tình yêu sâu thẳm:

“Mắt em là một dòng sông
Thuyền anh bơi lội giữa dòng mắt em.”

Hình ảnh so sánh “mắt em” như một dòng sông, và “anh” là con thuyền bơi lội trong đó, không chỉ tạo nên một không gian lãng mạn mà còn gợi lên sự tan hòa, khát khao được hòa nhập và được yêu. Dòng sông là mắt em trong sáng, êm đềm, thăm thẳm là nơi thi nhân gửi gắm ước mơ và tình cảm. “Anh” mong muốn được trôi theo dòng chảy ấy, được ở trong tầm mắt, trong trái tim của “em”. Hình ảnh thơ vừa đẹp vừa sâu lắng, thể hiện niềm khao khát mãnh liệt và chân thành của tình yêu.

Bên cạnh hình ảnh giàu chất thơ, ngôn ngữ bài thơ cũng rất giản dị và gần gũi. Tác giả sử dụng các từ ngữ như “không héo”, “em”, “anh”, các cấu trúc lặp như “có… không”, những câu hỏi tu từ giàu cảm xúc, tất cả làm nên một giọng thơ thủ thỉ, tự nhiên như lời tỏ tình chân thật.

Nếu khổ thơ đầu là những rung động say đắm của tình yêu, thì khổ thơ tiếp theo lại nhuốm màu chia lìa, tiếc nuối:

“Đàn nguyệt dạ hương đêm bay lạc
Gì buồn hơn tiếng vạc lưng chừng?”

Âm thanh của chiếc đàn nguyệt dạ dưới ánh trăng là biểu tượng cho sự lãng mạn và mơ mộng. Nhưng âm thanh ấy “bay lạc” như tình yêu cũng đã lạc hướng, rơi vào chốn mịt mù vô định. Câu hỏi “Gì buồn hơn tiếng vạc lưng chừng?” khiến người đọc nghẹn lại. Tiếng vạc gợi sự quạnh hiu, cô độc trong đêm khuya, và tình yêu ấy cũng như âm thanh đó dang dở, lửng lơ, không thể thành lời.

Ở khổ thơ cuối, nỗi nhớ đã trở thành điều không thể cưỡng lại:

“Phép gì khỏi nhớ đừng trông
Mắt em bỏ túi, vắng lòng đem soi.”

Nhà thơ như bất lực trước dòng chảy của ký ức. Ông “muốn quên mà chẳng thể”, muốn “đừng trông” nhưng lòng lại đầy mong nhớ. Hình ảnh “mắt em bỏ túi” đầy tính biểu tượng, là nỗi nhớ được giấu kín, là ánh nhìn được giữ lại làm kỷ niệm, để mỗi khi lòng trống vắng, có thể soi lại và tìm thấy bóng dáng người thương. Câu thơ giản dị mà sâu sắc, gói trọn nỗi nhớ khôn nguôi trong trái tim người yêu.

Xuyên suốt bài thơ, Lưu Trọng Lư sử dụng thủ pháp tu từ linh hoạt, nhất là câu hỏi tu từ – không nhằm tìm lời giải đáp, mà để bộc lộ chiều sâu nội tâm. Cùng với đó, hình ảnh thơ được chọn lọc tinh tế, kết hợp với thể thơ tự do và giọng điệu thủ thỉ đã giúp bài thơ mang chất trữ tình sâu sắc. Chính nghệ thuật giản dị mà hàm chứa cảm xúc mạnh mẽ đã giúp bài thơ chạm đến trái tim người đọc.

Từ hình ảnh “đôi mắt” trong bài thơ, ta thấy đây không chỉ là một điểm nhấn nghệ thuật mà còn là một biểu tượng quen thuộc trong thơ Lưu Trọng Lư. Trong bài “Một mùa đông”, thi sĩ cũng từng viết:

“Đôi mắt em lặng buồn
Nhìn thôi mà chẳng nói
Tình đôi ta vời vợi
Có nói cũng không cùng.”

Nếu trong “Đôi mắt”, ánh mắt là dòng sông mát lành nuôi dưỡng tình yêu, thì ở “Một mùa đông”, đôi mắt trở thành nơi chứa đựng nỗi buồn và khoảng cách. Qua đó cho thấy, cùng một hình tượng, nhưng mỗi thi phẩm lại có một sắc thái khác nhau, phản chiếu những trạng thái đa dạng của tình cảm con người.

Nhà phê bình Hoài Thanh từng nhận xét: “Lư có làm thơ đâu, Lư chỉ để lòng mình tràn lan trên mặt giấy.” Quả thật, thơ của Lưu Trọng Lư không cầu kỳ trau chuốt mà chân thành, mộc mạc. Cũng bởi vậy, nó dễ dàng đi vào lòng người, khiến người đọc rung động trước những nỗi niềm tưởng như chỉ riêng mình mới cảm được. “Đôi mắt” chính là minh chứng tiêu biểu cho giọng thơ ấy nhẹ nhàng, tha thiết mà sâu thẳm.