Xuân Diệu là một nhà thơ tiêu biểu cho phong trào Thơ mới, ông có nhiều tác phẩm hay và nổi tiếng. Trong đó, “Đây mùa thu tới” được coi là thi phẩm xuất sắc nhất của Xuân Diệu trước Cách mạng tháng Tám năm 1945. Bài thơ đã khắc họa bức tranh thiên nhiên mùa thu đầy sự u uất, buồn bã nhưng vẫn mang nét đẹp riêng biệt. Khi đặt lên bàn cân để so sánh với bài thơ “Câu cá mùa thu” của Nguyễn Khuyến thì mỗi bài thơ lại mang những đặc điểm khác nhau.
Bài thơ "Đây mùa thu tới" của Xuân Diệu được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, gồm tám câu, mỗi câu bảy chữ. Bài thơ này miêu tả cảnh mùa thu đến, tạo nên không khí ảm đạm, u sầu và buồn bã. Tuy nhiên, nó cũng chứa đựng vẻ đẹp tinh tế và lãng mạn của mùa thu. Trong khi đó, bài thơ "Câu cá mùa thu" của Nguyễn Khuyến được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, gồm tám câu, mỗi câu bảy chữ. Bài thơ này tập trung vào việc câu cá trong mùa thu, tạo ra hình ảnh tĩnh lặng và yên bình. Nó cũng phản ánh tâm trạng cô đơn và suy tư của người câu cá. Mặc dù cả hai bài thơ đều sử dụng thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật, tuy nhiên chúng có những điểm khác biệt đáng chú ý. Đầu tiên, cách diễn đạt về mùa thu trong hai bài thơ rất khác nhau. Trong "Đây mùa thu tới," Xuân Diệu mô tả mùa thu như một thời kỳ chuyển tiếp từ hè sang đông, với lá rụng và gió se lạnh. Điều này tạo ra cảm giác thay đổi và biến động trong tự nhiên. Ngược lại, trong "Câu cá mùa thu," Nguyễn Khuyến tập trung vào các yếu tố tĩnh lặng và ổn định của mùa thu, như ao nước trong veo và cây cỏ xanh tươi. Điều này tạo ra cảm giác yên bình và trầm lắng. Thứ hai, tâm trạng của nhân vật chính trong hai bài thơ cũng khác nhau. Trong "Đây mùa thu tới," Xuân Diệu thể hiện tâm trạng buồn bã và u uất của mình thông qua việc sử dụng các từ ngữ như "rụng," "lạnh," và "chết." Nhân vật chính dường như đang trải qua một giai đoạn khó khăn và mất mát trong cuộc sống. Trong khi đó, trong "Câu cá mùa thu," Nguyễn Khuyến thể hiện tâm trạng cô đơn và suy tư của mình thông qua việc ngồi câu cá và quan sát cảnh vật xung quanh. Nhân vật chính dường như đang tìm kiếm sự thư giãn và suy ngẫm trong môi trường yên tĩnh của mùa thu. Cuối cùng, cách sử dụng ngôn ngữ và hình ảnh trong hai bài thơ cũng có sự khác biệt. Xuân Diệu sử dụng các từ ngữ mạnh mẽ và táo bạo để miêu tả mùa thu, như "đổ," "vỡ," và "tan nát." Điều này tạo ra hiệu ứng mãnh liệt và ấn tượng đối với độc giả. Trong khi đó, Nguyễn Khuyến sử dụng các từ ngữ nhẹ nhàng và tinh tế để miêu tả mùa thu, như "trong veo," "xanh ngắt," và "lặng lẽ." Điều này tạo ra cảm giác thanh tịnh và êm đềm. Tóm lại, mặc dù cả hai bài thơ đều thuộc thể loại thất ngôn bát cú Đường luật, tuy nhiên chúng có những điểm khác biệt rõ rệt về cách diễn đạt về mùa thu, tâm trạng của nhân vật chính, và cách sử dụng ngôn ngữ và hình ảnh. Điều này làm cho mỗi bài thơ trở nên độc đáo và hấp dẫn theo cách riêng của nó.