Phân tích bài thơ thu ẩm

Nguyễn Khuyến là một nhà thơ lớn của dân tộc. Một trong những tác phẩm tiêu biểu của ông đó chính là Thu ẩm. Bài thơ đã tái hiện thành công bức tranh mùa thu, đồng thời gửi gắm tình yêu thiên nhiên, đất nước và tâm sự thời thế của nhà thơ.

Tựa nhan đề bài thơ có nghĩa là "uống rượu mùa thu", và đúng như vậy, bốn câu thơ đầu Nguyễn Khuyến đã khắc họa rõ nét khung cảnh mùa thu với những đặc trưng nhất. Câu thơ đầu tiên mở ra khung cảnh mùa thu vô cùng bình dị, thân thuộc ở vùng quê Bắc Bộ:

"Năm gian nhà cỏ thấp le te
Ngõ tối đêm sâu đóm lập loè."

Hình ảnh "năm gian nhà cỏ thấp le te" gợi đến những ngôi nhà vùng quê xưa, đơn sơ, giản dị. Đặc biệt khi kết hợp với "ngõ tối" và "đêm sâu" đã tạo ra một khung cảnh yên tĩnh, vắng vẻ, gợi lên cảm giác cô đơn. Và để rồi từ đó làm tiền đề cho những cảm xúc ở những câu thơ sau. Trong bóng tối, ánh sáng của đom đóm "lập lòe" le lói, yếu ớt như đang chớp sáng trong đêm. Tất cả dường như hòa quyện vào nhau, tô điểm thêm cho bức tranh mùa thu thêm sinh động hơn.

Nếu như ba câu thơ đầu mang đến khung cảnh mùa thu thì câu thơ cuối lại khiến người đọc bất ngờ bởi hình ảnh con người xuất hiện:

"Lưng giậu phất phơ màu khói nhạt
Là đà gác mái ngọn gió xen."

Trong không gian yên tĩnh của làng quê lúc chiều tà, bỗng nhiên xuất hiện làn khói trắng uốn lượn bay nhẹ trong gió. Màu khói mờ ảo, nhè nhẹ bay cao kết hợp với từ láy "phất phơ" càng làm tăng thêm sự tĩnh lặng của không gian. Dường như mọi thứ đều rất nhẹ nhàng, cảnh vật chuyển động cũng rất khẽ khàng. Từ đó khiến cho bức tranh mùa thu trở nên mơ hồ, hư hư thực thực.

Như vậy, bằng những quan sát tinh tế, tác giả đã phác họa thành công bức tranh mùa thu nơi quê hương thanh bình, yên ả. Đồng thời gửi gắm tình yêu thiên nhiên tha thiết của mình.

Không chỉ vẽ nên bức tranh mùa thu, Nguyễn Khuyến còn bộc lộ nỗi lòng trước thời cuộc qua hai câu thơ cuối:

"Nhân hứng cũng vừa toan cất bút
Nghĩ ra lại thẹn với ông Đào."

Nhà thơ bày tỏ niềm băn khoăn trước việc có nên viết thơ về mùa thu hay không. Sau cùng, ông vẫn quyết định cầm bút vì xung quanh ông có quá nhiều điều khiến thi nhân cảm thấy thẹn. Ông tự nhận thấy bản thân chưa xứng đáng để so sánh với các bậc tiền bối đi trước. Như vậy, hai câu thơ cuối đã thể hiện được tấm lòng của Nguyễn Khuyến với quê hương, đất nước. Đó là một trái tim luôn thổn thức vì vận mệnh của non sông.

Bằng ngôn ngữ giản dị, hình ảnh quen thuộc cùng nghệ thuật tả cảnh ngụ tình đặc sắc, Nguyễn Khuyến đã đem đến cho người đọc những cảm nhận riêng về bức tranh mùa thu. Qua đây ta cũng thấy được tâm hồn nhạy cảm, lòng yêu nước thương dân của tác giả.