cách nhận biết thơ lục bát,vần,nhịp ,thanh trắc của các loại thơ lục bát

DucDuong Bui Thể thơ lục bát là thể thơ 6 8 gồm 2 câu thơ tiếp nối nhau, với 1 câu 6 chữ và 1 câu 8 chữ, liên tục như thế cho đến khi tạo thành một bài thơ hoàn chỉnh.

1. Niêm, vần, luật

Vần là những chữ có cách phát âm giống nhau, hoặc gần giống nhau, được dùng để tạo âm điệu trong thơ. Đây là một quy luật để nối các câu trong bài thơ với nhau. Trong sáng tác thơ ca thường có hai cách gieo vần: Gieo vần giữa câu (yêu vận hay vần lưng), gieo vần cuối câu (cước vận hay vần chân). Lục bát là thể thơ đặc biệt của Việt Nam có thể kết hợp hài hòa cả hai kiểu gieo vần trên. Vì thế trong quá trình nghiên cứu ta có thể thấy trong thơ lục bát hoặc là gieo vần lưng hoặc là kết hợp cả vần lưng và vần chân. Tiếng Việt là ngôn ngữ phong phú, giàu ngữ nghĩa, đa âm điệu với sáu thanh sắc cơ bản: sắc, hỏi ngã, nặng, bằng, không và được chia làm hai nhóm: thanh bằng (bằng, không); thanh trắc (sắc, hỏi, ngã, nặng). Thông thường, lục bát luôn gieo vần ở thanh bằng và được sắp xếp theo mô hình sau:

Câu12345678Lục-B-T-BV  Bát-B-T-BV-BV

Trong đó, B: bằng; T: trắc; V: vần.

2. Nhịp điệu

Trong mỗi thể thơ đều có một nhịp điệu thơ phổ biến, riêng biệt nhằm biểu hiện ngữ nghĩa và các sắc thái tình cảm của tác giả. Nhịp điệu lại biến hóa linh hoạt trong từng dòng thơ, đoạn thơ, bài thơ với những độ dài ngắn khác nhau, cân xứng hay không cân xứng. Về cơ bản một cặp thơ lục bát bao gồm 14 chữ. Trong 14 chữ đó tùy từng ngữ cảnh câu thơ lại được ngắt nhịp theo từng tiết tấu khác nhau của từ vựng. Có một số cách ngắt nhịp mà ta thường thấy trong thể thơ lục bát là:

Thứ nhất, ngắt nhịp theo dạng nhịp chẵn, đặc biệt là cách ngắt nhịp đôi.

Ví dụ:

Rủ nhau/ xuống biển/ mò cua

Đem về/ nấu quả/ mơ chua/ trên rừng

Ai ơi/ chua ngọt/ đã từng

Gừng cay/ muối mặn/ xin đừng /quên nhau.

Thứ hai, cách ngắt nhịp ba cũng khá quen thuộc trong thơ lục bát, thường thấy ngắt nhịp nhiều ở câu lục, giữa hai vế thường có dấu phẩy ngăn cách.

Ví dụ:

Cây đa cũ,/ bến đò xưa

Bộ hành có nghĩa nắng mưa cũng chờ 

Có thể nói, ngắt nhịp chẵn làm cho câu thơ nhịp nhàng, cân đối, nhưng nếu sử dụng thường xuyên trong cấu trúc bài thơ nếu không khéo rất dễ đẩy câu thơ, bài thơ đến chỗ đơn điệu. Vì vậy để câu thơ trở nên uyển chuyển, tùy theo tiết tấu và ngữ điệu cụ thể, có thể ngắt nhịp lẻ hoặc chẵn.

3. Đối

Đối không phải là đặc điểm cần phải có trong thơ lục bát, bởi "lục bát là lối văn có vần mà không đối nhau", nhưng hình thức đối lại được dùng khá phổ biến trong thơ lục bát, đặc biệt là trong Truyện Kiều của Nguyễn Du, và đã mang lại những hiệu quả nghệ thuật độc đáo, đặc sắc riêng của Nguyễn Du. Hình thức này xuất hiện cả trong văn học dân gian và văn học viết với những mức độ đậm nhạt khác nhau. Có các dạng đối như: đối chọi, đối cân, đối thanh, đối ý, đối cả thanh lẫn ý, tiểu đối.

Ví dụ:

-   Trên đồng cạn/dưới đồng sâu

-   làn thu thủy/nét xuân sơn

-   Ngựa xe như nước/áo quần như nen

-   người quốc sắc/kẻ thiên tài

4. Các biến thể của thơ lục bát

Thơ lục bát thường có quy định rõ ràng về niêm luật, cấu trúc. Tuy nhiên trong thực tế nó lại luôn biến hóa rất linh hoạt, sinh động uyển chuyển. 

- Biến thể về cách gieo vần

Lục bát thường gieo vần chân và vần lưng, chữ sáu dòng lục hiệp vần với chữ sáu dòng bát, chữ tám dòng bát lại hiệp vần với chữ sáu dòng lục và thường gieo vần ở thanh bằng, cứ như thế cho đến hết bài. Cũng có một vài trường hợp gieo vần ở thanh trắc:

Tò vò mà nuôi con nhện

Ngày sau nó lớn nó quện nhau đi 

- Biến thể trong cấu trúc câu thơ

Cấu trúc thường thấy của câu thơ lục bát là (6/8), dòng lục sáu chữ, dòng bát tám chữ. Bên cạnh đó còn có một số dạng khác của thơ lục bát, hiện tượng này ta hay thấy trong ca dao và và trong thơ lục bát hiện đại.

Ví dụ:

Mèo khen mèo dài đuôi

Chuột khen chuột nhỏ dễ chui dễ trèo