Bàn về truyện ngắn, Nguyễn Minh Châu cho rằng: “Dựng được một tình huống đặc sắc là vấn đề sống còn với người viết truyện ngắn”. Em hiểu ý kiến trên như thế nào? Hãy làm sáng tỏ qua truyện ngắn “Lão Hạ...

Nguyễn Minh Châu từng nói "Dựng được một tình huống đặc sắc là vấn đề sống còn với người viết truyện ngắn". Tình huống truyện là hoàn cảnh riêng, độc đáo được tạo nên bởi một sự kiện đặc biệt trong truyện khiến tại đó cuộc sống hiện lên đậm đặc nhất và ý đồ tư tưởng của tác giả cũng được bộc lộ sắc nét nhất. Một truyện ngắn muốn hay trước hết phải có cốt truyện hấp dẫn, mà cốt lõi của việc xây dựng cốt truyện chính là tạo ra những tình huống đặc sắc.

Tình huống truyện là yếu tố quan trọng góp phần tạo nên thành công cho truyện ngắn. Có thể hiểu một cách đơn giản, tình huống truyện là những sự việc xảy ra trong truyện, là cái hoàn cảnh riêng được tạo nên bởi một sự kiện đặc biệt trong truyện khiến tại đó cuộc sống hiện lên đậm đặc nhất và ý đồ tư tưởng của tác giả cũng được bộc lộ sắc nét nhất. Xây dựng tình huống truyện là khâu đầu tiên của quá trình sáng tạo nghệ thuật bằng hình tượng, là nơi thử thách tài năng của nhà văn. Nếu không có tình huống truyện thì câu chuyện sẽ không diễn ra, nhân vật không có cơ hội để bộc lộ tính cách, con người, tư tưởng chủ đề của truyện sẽ chưa có điều kiện để biểu hiện. Vì vậy, có thể khẳng định tình huống truyện đóng vai trò then chốt trong việc hình thành cấu trúc của truyện ngắn. Nó quyết định đến việc truyện sẽ phát triển theo chiều hướng nào, mang phong cách gì và truyền tải thông điệp gì đến bạn đọc.

Trong truyện ngắn Lão Hạc của Nam Cao, tình huống truyện đã tạo nên một ấn tượng khó quên đối với người đọc. Đó là việc lão Hạc xin bả chó của Binh Tư để giết con chó vàng của mình. Tình huống này là một nút thắt cần được giải quyết để mở ra nội dung sâu xa của tác phẩm. Trước hết, nó thể hiện tấm lòng yêu thương con sâu nặng của lão Hạc. Con trai lão vì nghèo không lấy được vợ nên bỏ đi đồn điền cao su nhiều năm không về. Lão ở vậy một mình nuôi con với mong ước ngày con trở về có mảnh vườn nhỏ làm kế sinh nhai. Nhưng rồi lão ốm một trận dài, sức khỏe ngày càng yếu đi mà tiền thì cạn kiệt. Lão đành phải bán con chó - kỉ vật thiêng liêng duy nhất còn lại của anh con trai - để dành tiền lo cho đám ma của mình, sợ rằng khi mình chết sẽ ảnh hưởng tới người khác. Điều này chứng tỏ tình cảm cha con giữa lão Hạc và anh con trai rất sâu nặng, dù không thường xuyên gặp gỡ nhưng lão vẫn luôn nghĩ về con, dành dụm cho con tất cả những gì tốt đẹp nhất. Thứ hai, tình huống này còn thể hiện đức tính tự trọng cao quý của lão Hạc. Dù đói khổ, túng quẫn nhưng lão từ chối mọi sự giúp đỡ, ngay cả khi ông giáo ngỏ lời cho lão mượn ít gạo. Đặc biệt, lão thà nhịn ăn chứ nhất định không chịu bán mảnh vườn của con trai. Cuối cùng, lão chọn cái chết đau đớn, dữ dội để bảo toàn căn nhà cho con trai. Tất cả những điều đó đều xuất phát từ lòng tự trọng đáng kính của lão Hạc. Tóm lại, tình huống truyện trong Lão Hạc đã góp phần khắc họa chân thực, cảm động hình ảnh người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám với những phẩm chất đáng quý: giàu tình yêu thương, lòng tự trọng và đức hi sinh cao cả.

Tương tự, trong Chiếc lá cuối cùng của O Hen-ri, tình huống truyện cũng đóng vai trò quan trọng trong việc thể hiện chủ đề của tác phẩm. Đó là việc cụ Bơ-men vẽ chiếc lá thường xuân cuối cùng để cứu sống Giôn-xi. Cụ Bơ-men đã hy sinh cả tính mạng của mình để đổi lấy sự sống cho cô gái trẻ. Hành động cao cả ấy của cụ đã thể hiện tình yêu thương con người sâu sắc, sẵn sàng hi sinh bản thân vì người khác. Đồng thời, nó cũng thể hiện niềm tin vào sức mạnh của nghệ thuật chân chính. Chiếc lá thường xuân do cụ Bơ-men vẽ đã đánh thức niềm tin vào cuộc sống của Giôn-xi, giúp cô vượt qua bệnh tật. Như vậy, tình huống truyện trong Chiếc lá cuối cùng đã góp phần thể hiện chủ đề của tác phẩm một cách sâu sắc và cảm động.

Như vậy, tình huống truyện là yếu tố quan trọng góp phần tạo nên thành công cho truyện ngắn. Nó là nơi thử thách tài năng của nhà văn và là chìa khóa để mở ra cánh cửa tâm hồn của nhân vật.