Giới thiệu, tìm hiểu, nghiên cứu về tác phẩm bánh trôi nước

Nội dung bài Bánh trôi nước

Thân em vừa trắng lại vừa tròn

Bảy nổi ba chìm với nước non

Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn

Mà em vẫn giữ tấm lòng son.

Tác giả Hồ Xuân Hương

- Hồ Xuân Hương lai lịch chưa thật rõ.

- Xuất thân:

• Nhiều sách vẫn nói bà là con Hồ Phi Diễn (1704-?), quê ở làng Quỳnh Đôi, huyện Quỳnh Lưu, tỉnh Nghệ An
• Hồ Xuân Hương là con vợ lẽ, ông thân sinh ra Bắc dạy học, lấy vợ lẽ là người Bắc Kinh
• Gia đình Hồ Xuân Hương từng sống ở phường Khán Xuân, gần Hồ Tây của Hà Nội

- Cuộc đời:

• Hồ Xuân Hương được hưởng những năm tháng ấu thơ êm đềm ở một dinh thự lớn tên Cổ Nguyệt đường ven hồ Tây, bấy giờ là chốn phồn hoa đô hội bậc nhất xứ Đàng Ngoài.
• Dù ít phải ràng buộc trong gia giáo nghiêm khắc như mọi nữ lưu cùng thời, Hồ Xuân Hương vẫn hội tụ được tư chất thông minh và hiếu học.
• Bà có con đường tình duyên lận đận, 2 lần làm lẽ và cả 2 lần đều trở thành góa phụ

- Sự nghiệp sáng tác:

• Thơ bà luôn được trình bày theo phong cách thất ngôn bát cú hoặc thất ngôn tứ tuyệt
• Bà sáng tác chủ yếu bằng chữ Nôm, đến nay chỉ để lại các kiệt tác bằng thơ.
• Hồ Xuân Hương được xem như hiện tượng kỳ thú của dòng thi ca cổ điển Việt Nam khi tích cực đưa ra cái nhìn đối lập với truyền thống đạo đức, cùng quá trình mục rữa của nhiều lề lối cũ nhưng không vì thế mà tự trở nên suy đồi.
• Tác phẩm tiêu biểu: Bánh trôi nước, Tự tình, Thiếu nữ ngủ ngày...
• Hồ Xuân Hương được mệnh danh là Bà Chúa Thơ Nôm

Thể thơ bài Bánh trôi nước

Thất ngôn tứ tuyệt Đường luật

Hoàn cảnh sáng tác bài Bánh trôi nước

Là một người phụ nữ sống giữa xã hội phong kiến đầy những bất công đối với phụ nữ. Thi sĩ Hồ Xuân Hương đặc biệt thấu hiểu và đồng cảm với những nỗi đau khổ, bất hạnh mà người phụ nữ phải gánh chịu. Đồng thời, bà cũng tự ý thức được những nét đẹp và giá trị phẩm chất cao quý của người phụ nữ. Vì vậy, bà đã gói gém tất cả tâm tư, tình cảm mà viết nên tác phẩm Bánh trôi nước.

Xuất xứ bài Bánh trôi nước

In trong hợp tuyển thơ văn Việt Nam tập III, NXB Văn hóa Hà Nội, năm 1963

Đề tài bài Bánh trôi nước

Vịnh vật (bánh trôi nước)

Phương thức biểu đạt bài Bánh trôi nước

PTBĐ tự sự kết hợp miêu tả và biểu cảm

Giá trị nội dung bài thơ Bánh trôi nước

• Bánh trôi nước là bài thơ có nhiều tầng ý nghĩa, với ý nghĩa tả thực là miêu tả chiếc bánh trôi nước trắng, tròn, chìm nổi
• Bài thơ là tiếng lòng cảm thông, xót xa cho thân phận lênh đênh, chìm nổi của người phụ nữ trong xã hội cũ. Là tiếng nói trân trọng, ngợi ca vẻ đẹp phẩm chất trong sáng, tình nghĩa, sắt son của người phụ nữ Việt Nam ngày xưa.

Giá trị nghệ thuật bài thơ Bánh trôi nước

• Thể thơ thất ngôn tứ tuyệt
• Ngôn ngữ thơ bình dị, thành ngữ, mô-típ dân gian
• Sáng tạo trong việc xây dựng nhiều tầng ý nghĩa

1. Mở bài

• Giới thiệu về tác giả Hồ Xuân Hương
• Giới thiệu về bài thơ Bánh trôi nước (khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật)

2. Thân bài

a. Tầng nghĩa thứ nhất: Hình ảnh bánh trôi nước

- Bài thơ cung cấp đầy đủ các thông tin về chiếc bánh trôi nước:

• Hình dáng bên ngoài: hình tròn, có màu trắng → Điệp từ "vừa" nhằm nhấn mạnh đặc điểm ngoại hình nổi bật của chiếc bánh
• Cách nấu bánh: luộc bánh trong nước - khi nào ba phần nổi, bảy phần chìm thì là bánh đã chín
• Cách làm bánh: tùy thuộc vào độ khéo léo, chú tâm khi nhồi bột của người làm mà bánh sẽ nhão hay là rắn
• Màu sắc của nhân bánh: màu đỏ son

→ Tác giả miêu tả chiếc bánh trôi nước một cách cặn kẽ, chi tiết, cụ thể, từ hình dáng bên ngoài, nhân bánh đến cách thức làm bánh → Đây là lớp nghĩa tả thực của bài thơ

b. Tầng nghĩa thứ 2: Hình ảnh người phụ nữ

- Mở đầu bài thơ là cụm từ "thân em" - đây là 1 mô típ quen thuộc của ca dao, dân ca dân gian nước ta. Mô tip thân em dùng để truyền tải những câu hát tha, thở về số phận của người phụ nữ.

→ Khi bài thơ được mở đầu bằng cụm từ này là đã phần nào hé lộ nội dung của bài thơ

- Ngoại hình của người phụ nữ:

"Thân em vừa trắng lại vừa tròn"

• Thân hình tròn trịa, đầy đặn
• Nước da trắng hồng, rạng rỡ

→ Đây là chuẩn mực cho cái đẹp ở thời đại của Hồ Xuân Hương. Ai hội thụ được 2 đặc điểm này thì được xem là 1 người phụ nữ xinh đẹp, yêu kiều, duyên dáng

- Số phận của người phụ nữ:

"Bảy nổi ba chìm với nước non

Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn"

→ Khắc họa rõ nét số phận những người phụ nữ trong xã hội phong kiến:

• Sử dụng phép đảo thành ngữ "ba chìm bảy nổi" giúp tái hiện cuộc sống bấp bênh, chìm nổi, lận đận, truân chuyên của những người phụ nữ xưa.
• Hình ảnh "mặc dầu tay kẻ nặn" thể hiện rõ nét sự cam chịu về số phận của những người phụ nữ trong xã hội xưa. Sướng hay khổ, buồn hay vui thì họ đều phụ thuộc vào kẻ khác, không thể tự làm chủ được cuộc sống của mình.

- Phẩm chất của người phụ nữ: tuy cuộc sống lênh đênh, bấp bênh, không đoán định được trước như vậy, nhưng những người phụ nữ ấy vẫn luôn giữ cho mình một tấm lòng son - luôn thủy chung, son sắt một lòng, không thay đổi dù số phận có ra sao - đây là phẩm chất vô cùng cao quý, cần được trân trọng của người phụ nữ.

3. Kết bài

- Khái quát giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ:

• Nội dung: mượn hình ảnh chiếc bánh trôi nước, qua đó thể hiện sự trân trọng, ngợi ca vẻ đẹp của người phụ nữ và sự cảm thương sâu sắc trước số phận chìm nổi của họ
• Nghệ thuật: thể thơ thất ngôn tứ tuyệt, ngôn ngữ bình dị, xây dựng nhiều tầng ý nghĩa,…

- Mở rộng: liên hệ với những câu ca dao viết về người phụ nữ bắt đầu bằng cụm từ “thân em”