Phân tích tình huống truyện Chữ người tử tù Nguyễn Tuân

Tr Thuu Huongg

Nguyễn Tuân là tác giả tiêu biểu của nền văn học Việt Nam hiện đại, là người nghệ sĩ tài hoa uyên bác với vốn hiểu biết sâu rộng, sức sáng tạo dồi dào, Nguyễn Tuân đã mang đến cho thơ văn hơi thở mới độc đáo, ấn tượng mang phong cách riêng biệt. Ông là một nghệ sĩ suốt đời đi tìm cái đẹp. Chữ người tử tù là truyện ngắn xuất sắc kết tinh được tài hoa và tâm huyết của người nghệ sĩ tài năng. Trong truyện ngắn này, Nguyễn Tuân đã xây dựng được tình huống truyện đặc sắc, qua đó thể hiện được tư tưởng, nội dung chủ đề của tác phẩm. 

Mỗi một tác phẩm văn học là phải xuất hiện các tình huống truyện xuất hiện trong đó, tình huống truyện đặc sắc thì dẫn đến kết cấu của câu chuyện cũng được mở rộng và nâng cao hơn rất nhiều. Ở đây tình huống truyện được hiểu là hoàn cảnh và chi tiết xuất hiện trong tác phẩm, tình huống truyện thường có đoạn mở đầu, cao trào sau đó là kết thúc, muốn có một tình huống truyện đặc sắc, tác giả phải xây dựng được thành công tính cách nhân vật trong từng chi tiết, hoàn cảnh và xuất hiện trong từng đoạn tác phẩm của mình. Thật vậy, từ tình huống truyện, các nhân vật có cơ hội bộc lộ rõ phẩm chất, tính cách của mình. Từ đó làm nổi bật chủ đề tác phẩm cũng như tư tưởng, ý đồ của tác giả.

Trong truyện ngắn "Chữ người tử tù", câu chuyện xoay quanh cuộc gặp gỡ kỳ lạ giữa hai con người phi thường đó là Huấn Cao và quản ngục, trong một nhà tù đầy tội ác và u tối. Dù có tính cách lương thiện, đam mê nghệ thuật và tình yêu truyền thống, nhưng địa vị xã hội của họ lại đối lập nhau. Họ đều yêu nghệ thuật, trân trọng và nâng niu nghệ thuật truyền thống. Họ là những con người có thiên lương. Nhưng những bản tính lương thiện ấy lại gặp nhau nơi ngục tù tăm tối. Có lẽ chính vì thế mà địa vị xã hội của họ có phần đối lập. Huấn Cao là tử tù của chính quyền phong kiến, bị áp giải đến nhà tù tỉnh Sơn để chờ ngày xét xử. Ông là người tài giỏi, văn võ song toàn, lại có tài viết chữ đẹp. Quản ngục là người đại diện cho chính quyền phong kiến tàn bạo nhưng lại trọng người tài, say mê và trân trọng nghệ thuật, đặc biệt là nghệ thuật thư pháp truyền thống. Xét về phương diện xã hội, họ là mối quan hệ đối nghịch, tính mạng tử tù nằm trong tay quản ngục. Xét về phương diện nghệ thuật, họ là tri âm, tri kỷ. Một người sáng tạo cái đẹp, một người trân trọng, say mê và nâng niu tài hoa ấy.

Tình huống truyện của tác phẩm Chữ người tử tù là cảnh cho chữ giữa Huấn Cao và tên quản ngục, qua đó nó có tác dụng đặc biệt trong việc thể hiện tính cách nhân vật và kịch tính của truyện. Thông qua chi tiết này, tính cách nhân vật được biểu hiện chi tiết, rõ nét hơn, tính cách nhân vật được thể hiện thông qua cuộc giao tiếp của hai nhân vật thông qua cuộc trao đổi. Nội dung tình huống truyện xoay quanh cảnh xin chữ và cho chữ của quản ngục và Huấn Cao. Vì yêu thích nghệ thuật thư pháp, muốn có đôi câu đối do chính tay ông Huấn viết để treo trong nhà mà quản ngục đã biệt đãi Huấn Cao. Ban đầu, khi chưa hiểu rõ tấm lòng quản ngục, Huấn Cao đã tỏ ra khinh thường mà quát mắng ông. Đến khi nhận ra quản ngục chính là một tấm lòng trong thiên hạ, Huấn Cao sẵn sàng cho chữ và khuyên thầy Quản nên tìm về nhà quê mà ở để giữ thiên lương cho lành vững. Cảnh cho chữ chính là cuộc hội ngộ cuối cùng của những con người tri âm, tri kỷ.

Cảnh cho chữ diễn ra nơi buồng giam chật hẹp, tăm tối trong những giây phút cuối cùng của cuộc đời Huấn Cao. Ở đây có sự hoán đổi thân phận thật đặc biệt. Người cho chữ là tử tù, cổ đeo gông, chân vướng xiềng mà vẫn ung dung dậm tô từng nét chữ trên vuông lụa trắng. Tình huống truyện giúp cho cốt truyện phát triển từ cuộc gặp gỡ đến sự biệt đại của quản ngục cho Huấn Cao rồi đến sự hiểu nhầm của Huấn Cao trước tấm lòng của quản ngục để rồi sự trân trọng và quý mến khi nhận ra tấm lòng chân thành và sự biệt đãi của quản ngục, một người biết quý trọng người tài, yêu cái đẹp. Đồng thời tính cách nhân vật cũng được bộc lộ: Huấn Cao là người tài hoa uyên bác, anh hùng có khí phách có thiên lương; quản ngục đúng quản ngục của Nguyễn Tuân dù sống trong chốn cặn bã, quay quắt nhưng tấm lòng yêu cái đẹp biết trọng người tài của ông giống như một thanh âm trong trẻo trong bản nhạc xô bồ, hỗn loạn. Hoàn cảnh không thể nào thay đổi bản chất lương thiện và tốt đẹp trong tâm hồn con người. Cũng qua tình huống ấy, tư tưởng nhà văn được bộc lộ: Nguyễn Tuân một cây bút suốt đời đi tìm cái đẹp bị ẩn dấu và khuất lấp, thậm chí là cái đẹp độc đáo, mãnh liệt và ấn tượng ông đã qua tình huống này ca ngợi cái đẹp, cái đẹp của tâm hồn và nhân cách con người, cái đẹp của tài năng. Đồng thời việc ca ngợi và tìm ra cái đẹp kín đáo bị ẩn lấp ấy cũng chính là một biểu hiện kín đáo của lòng yêu nước khi ca ngợi những con người dân tộc.

Nội dung tác phẩm thêm phần kịch tính, bởi thời gian cho chữ là đêm cuối cùng của Huấn Cao. Cảnh cho chữ diễn ra lén lút, vào đêm muộn, để tránh mọi tai tiếng. Tình huống truyện càng tôn lên sự tài năng, cái thiện, những điều đẹp đẽ ở chốn dơ bẩn. Thông qua tình huống truyện, chúng ta tưởng tượng được bản chất đời sống thời bấy giờ. Tác giả luôn cầu tìm kiếm cái đẹp chu toàn, độc đáo, đặc biệt, ấn tượng. Đồng thời, qua hình ảnh nhân vật để tôn vinh lòng yêu nước, coi kinh và không chịu khuất phục cái xấu. Với những lời văn hoa mỹ, tác giả đã truyền tải chính xác nội dung, ý nghĩa của tác phẩm đến người đọc. Nghệ thuật xây dựng tình huống truyện độc đáo đã góp phần làm nổi hình, nổi sắc nhân vật với nét tính cách, phẩm chất cao đẹp. Một Huấn Cao tài hoa, say mê nghệ thuật, bất khuất hiên ngang ngay trước thời khắc sắp rời xa cuộc đời. Một quản ngục trọng người tài, yêu thích nghệ thuật truyền thống. Qua đó, quan niệm nghệ thuật của tác giả cũng được bộc lộ rất rõ: Cái đẹp có thể sinh ra từ nơi cái xấu, cái ác nhưng không thể sống chung và khẳng định sự bất tử cũng như sức mạnh cảm hóa của cái đẹp.

Có thể nói tình huống mà Nguyễn Tuân xây dựng trong truyện ngắn Chữ người tử tù là tình huống đặc sắc, có một không hai bởi nó không chỉ làm đổi ngược cảm xúc ban đầu của người đọc mà còn làm bộc lộ được mối quan hệ, hành vi cũng như thái độ của các nhân vật. Nguyễn Tuân đã thành công trong nghệ thuật xây dựng tình huống truyện độc đáo kết hợp với bút pháp lãng mạn và cách sử dụng từ, lựa chọn hình ảnh, chi tiết tiêu biểu. Thông qua đó, Nguyễn Tuân đã làm nổi bật vẻ đẹp của Huấn Cao và Viên quản ngục.