Múa rối nước là loại hình sân khấu dân gian truyền thống ra đời từ nền văn minh lúa nước. Múa rối nước mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam, được hình thành và phát triển ở vùng đồng bằng Bắc Bộ. Nghệ thuật này thường diễn vào dịp lễ, Tết hoặc các sự kiện quan trọng của làng xã. Trong đó, Lễ hội Chùa Thầy (xã Sài Sơn, huyện Quốc Oai) là nơi trình diễn múa rối nước đặc sắc nhất.
Lễ hội Chùa Thầy diễn ra từ ngày 5 đến ngày 7 tháng Ba âm lịch hàng năm tại di tích quốc gia đặc biệt Chùa Thầy, nhằm tưởng nhớ đức Thánh Từ Đạo Hạnh - người có công lớn với vùng đất này. Đây cũng là thời điểm hoa gạo nở đỏ rực hai bên bờ sông Đáy, tạo nên khung cảnh đẹp như tranh vẽ.
Trong những ngày diễn ra lễ hội, nhiều hoạt động văn hóa, thể thao được tổ chức như rước kiệu, múa hát thờ, kéo chữ, đấu vật, chọi gà, đánh cờ tướng... Đặc biệt, không thể thiếu trò chơi múa rối nước độc đáo.
Trò chơi múa rối nước được biểu diễn trên thủy đình dựng giữa ao, phía trước là cổng hàng mã, hai bên có treo trống và chuông. Thủy đình được lợp mái chòi, trang trí cờ phướn, cờ ngũ sắc, đèn nến, võng lọng, cổng hàng mã. Sân khấu chính là mặt nước được trang trí cờ phướn, cờ ngũ sắc, đèn nến, võng lọng, cổng hàng mã. Mặt nước được trang trí cờ phướn, cờ ngũ sắc, đèn nến, võng lọng, cổng hàng mã.
Các con rối được làm từ gỗ sung, nhẹ, ít nứt, sơn màu sặc sỡ. Mỗi con rối đều có thần thái riêng, toát lên vẻ sinh động, ngộ nghĩnh. Các nghệ nhân điều khiển con rối thông qua hệ thống sào, dây nối với cần rút. Họ phải phối hợp nhịp nhàng để tạo nên những màn trình diễn hấp dẫn, thu hút khán giả.
Múa rối nước kể về cuộc sống lao động, chiến đấu của người nông dân Việt Nam. Những câu chuyện cổ tích, truyền thuyết quen thuộc như Thạch Sanh, Tấm Cám, Cây tre trăm đốt,... được tái hiện một cách sinh động, hài hước. Ngoài ra, còn có những tiết mục ca ngợi quê hương, đất nước, con người.
Nghệ thuật múa rối nước đã góp phần làm nên nét đặc trưng cho Lễ hội Chùa Thầy. Nó không chỉ mang giá trị giải trí mà còn phản ánh đời sống tinh thần phong phú của người dân Việt Nam.