phân tích bài thơ than than của TÚ XƯƠNG Kể đã ba mươi mấy tuổi rồi, Tôi ngồi tôi nghĩ cái thằng tôi. Mấy khoa hương thí không đâu cả, Ba luống vườn hoang bán sạch rồi. Gạo cứ lệ ăn đong bữa một,...

Trần Tế Xương (1870 - 1907) thường được gọi là Tú Xương vì đi thi tới Tám khoa chưa khỏi phạm trường quy nên chi đỗ Tú tài. Tuy nhiên, tài năng thơ ca, đặc biệt là thơ trào phúng đã tôn vinh tên tuổi của ông lên vị trí hàng đầu trong giai đoạn văn học cuối thế kỉ XIX, đầu thế kỉ XX.

Than Than là bài thơ trữ tình hiếm hoi của Trần Tế Xương. Bài thơ như lời tự bạch của nhà thơ về cảnh ngộ riêng và cũng là nỗi đau đời.

Đã ba mươi mấy tuổi rồi, tôi ngồi tôi nghĩ cái thằng tôi. Mấy khoa hương thí không đâu cả, Ba luống vườn hoang bán sạch rồi. Gạo cứ lệ ăn đong bữa một, Vợ quen dạ đẻ cách năm đôi. Bắc thang lên hỏi ông trời nhỉ? Trèo ghẹo người ta thế nữa ôi!

Bài thơ có hai lớp nghĩa chính, lớp nghĩa thứ nhất là lớp nghĩa tả thực nói về cuộc sống nghèo túng của tác giả. Sinh thời, Tú Xương tham gia thi cử đến tám khoa nhưng vẫn chỉ dừng lại ở đó Tú tài, cao nhất là Tam nguyên Yên Đổ cũng chỉ xếp thứ ba trong kì thi Hội. Cuộc sống gia đình hoàn toàn trông cậy vào Tú Xương. Ông phải dạy học, làm thơ để kiếm tiền nuôi vợ con. Lớp nghĩa này thể hiện rõ qua những câu thơ:

Đã ba mươi mấy tuổi rồi, tôi ngồi tôi nghĩ cái thằng tôi. Mấy khoa hương thí không đâu cả, Ba luống vườn hoang bán sạch rồi. Gạo cứ lệ ăn đong bữa một, Vợ quen dạ đẻ cách năm đôi.

Tú Xương ý thức rất rõ về tuổi tác của mình, ông đã bước sang tuổi "tam thập nhi lập" nhưng vẫn còn cô phụ. Trong xã hội phong kiến, đàn ông mà chưa có sự nghiệp thì bị coi là vô dụng. Tú Xương cảm thấy xấu hổ khi phải đối mặt với chính bản thân mình.

Mấy khoa hương thí không đâu cả thể hiện sự thất vọng của Tú Xương khi bao nhiêu kì thi trôi qua mà ông vẫn chưa đạt được danh phận gì cho xứng đáng. Ba luống vườn hoang bán sạch rồi gợi ra cuộc sống khó khăn, túng quẫn của gia đình Tú Xương. Gạo cứ lệ ăn đong bữa một phản ánh sự thiếu thốn lương thực, thực phẩm. Cách năm đôi là cách nói ẩn dụ của Tú Xương về chuyện sinh nở của vợ. Tú Xương cảm thấy bất lực trước cuộc sống, ông luôn trăn trở, suy tư về tương lai phía trước.

Lớp nghĩa thứ hai là lớp nghĩa ẩn sau các từ ngữ, hình ảnh của lớp nghĩa thứ nhất. Đó là tâm trạng đau đớn, xót xa của Tú Xương trước thực tại đen tối của đất nước.

Tôi ngồi tôi nghĩ cái thằng tôi là lời tự bạch của Tú Xương về số phận của mình. Đã ba mươi mấy tuổi rồi thể hiện sự chán nản, tuyệt vọng của Tú Xương. Tú Xương ý thức sâu sắc về bi kịch của bản thân. Mấy khoa hương thí không đâu cả là thái độ mỉa mai của Tú Xương về chế độ thi cử đương thời. Ba luống vườn hoang bán sạch rồi là lời trách nhẹ nhàng mà thâm thúy của Tú Xương về việc ông phải bán vườn để trang trải cuộc sống. Gạo cứ lệ ăn đong bữa một là lời bộc bạch chân thành của Tú Xương về cuộc sống đói nghèo, cơ cực. Cách năm đôi là lời giãi bày kín đáo của Tú Xương về việc vợ phải sinh con thưa thớt. Bắc thang lên hỏi ông trời nhỉ? Trèo ghẹo người ta thế nữa ôi! là tiếng thở dài ngao ngán của Tú Xương về sự đen tối của đất nước.

Hai lớp nghĩa trên hòa quyện thống nhất trong một bài thơ. Qua bài thơ, chúng ta hiểu thêm về cuộc sống khốn khổ của Tú Xương. Đồng thời, bài thơ cũng giúp chúng ta hiểu hơn về xã hội Việt Nam dưới thời Pháp thuộc.