phân tích truyện “Đôi mắt “ của Lê Đình Bích

Truyện ngắn Đôi mắt được đăng trên tạp chí Văn Nghệ số 15 năm 1955 tại chiến khu Việt Bắc. Đây là thời kì miền Bắc đang tiến hành xây dựng Xã hội chủ nghĩa, sau khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp thắng lợi. Trong bối cảnh đó, tác giả muốn góp tiếng nói nhằm cổ vũ cho phong trào đấu tranh thống nhất nước nhà.
Tác phẩm xoay quanh hai nhân vật Hoàng và Độ cùng những suy nghĩ, quan niệm của họ về cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp. Nhân vật Hoàng được miêu tả khá kĩ lưỡng, tỉ mỉ, còn nhân vật Độ dường như chỉ đóng vai trò làm nền cho nhân vật Hoàng. Điều này cũng dễ hiểu bởi tác giả muốn mượn nhân vật Độ để soi chiếu rõ hơn những suy nghĩ, hành động của nhân vật Hoàng.
Hoàng vốn là một thanh niên giàu có, đẹp trai, hào hoa, phong nhã. Anh ta rất giỏi tiếng Pháp, thạo nghề dạy học, từng mở trường tư để kiếm sống. Khi Cách mạng tháng Tám nổ ra, Hoàng hăng hái tham gia vào đội tự vệ chiến đấu, giành chính quyền tại địa phương. Sau đó, Hoàng được cử đi học lớp quân chính tá và được bầu làm Chính tá phó của tiểu đoàn Ngô Quyền.
Tuy nhiên, sau khi Chiến dịch Điện Biên Phủ kết thúc, hiệp định Giơ-ne-vơ được kí kết, giặc Pháp bị đánh bại, đất nước tạm chia làm hai miền. Miền bắc được giải phóng, miền Nam vẫn nằm dưới ách thống trị của đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai Ngô Đình Diệm. Trước tình hình đó, Đảng Cộng sản Việt Nam phát động phong trào thi đua yêu nước, kêu gọi toàn dân tập trung sức người, sức của cho sự nghiệp giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Phát xít Nhật xâm lược nước ta khiến cho cuộc sống của người dân vô cùng khổ cực. Bác Hồ đã lãnh đạo nhân dân khởi nghĩa giành chính
quyền tại Hà Nội. Thực dân Pháp âm mưu quay trở lại xâm lược nước ta nên đã gây ra cuộc chiến tranh phi nghĩa. Quân và dân ta kiên cường chống lại thực dân Pháp. Cuộc kháng chiến toàn quốc bùng nổ.
Nhân vật Hoàng vốn là một trí thức tiểu tư sản, được giác ngộ lí tưởng Cách mạng qua mối quan hệ với Độ. Tuy nhiên, khi cuộc kháng chiến bước vào giai đoạn mới, Hoàng dần bộc lộ những hạn chế của bản thân. Anh ta không còn giữ được sự nhiệt tình, say mê như trước. Thay vào đó, Hoàng trở nên bàng quan, thờ ơ trước những khó khăn, gian khổ của quân và dân ta. Thậm chí, anh ta còn tỏ ra chán ghét, miệt thị những người nông dân nghèo khổ, ít học nhưng sẵn sàng hi sinh xương máu cho sự nghiệp chung.
Trong khi đó, Độ là một thanh niên xuất thân từ gia đình nông dân. Anh sớm giác ngộ lí tưởng Cách mạng và tình nguyện tham gia vào cuộc kháng chiến. Độ là người giản dị, chân thực, gần gũi với quần chúng nhân dân. Anh luôn sẵn sàng hy sinh, cống hiến cho sự nghiệp giải phóng dân tộc.
Qua việc miêu tả hai nhân vật Hoàng và Độ, tác giả Lê Đình Bích muốn gửi gắm thông điệp về tinh thần yêu nước, trách nhiệm của mỗi người dân đối với vận mệnh của đất nước. Mỗi người cần có nhận thức đúng đắn về vai trò, trách nhiệm của bản thân trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Lê Đình Bích đã khéo léo xây dựng tình huống truyện độc đáo, giúp cho người đọc hiểu rõ hơn về những suy nghĩ, hành động của hai nhân vật Hoàng và Độ. Tình huống thứ nhất là khi Hoàng và Độ gặp gỡ nhau trong một quán cà phê. Tại đây, Hoàng đã bộc lộ những suy nghĩ, quan điểm của mình về cuộc kháng chiến. Tình huống thứ hai là khi Hoàng và Độ cùng tham gia vào một trận đánh lớn. Tại đây, Hoàng đã thể hiện sự hèn nhát, bỏ chạy khỏi chiến trường.
Tình huống thứ ba là khi Hoàng và Độ gặp lại nhau sau khi cuộc kháng chiến kết thúc. Lúc này, Hoàng đã nhận ra những sai lầm của bản thân và quyết tâm sửa chữa.
Bên cạnh đó, tác giả còn sử dụng ngôn ngữ đối thoại linh hoạt, sắc sảo để khắc họa rõ nét tính cách của hai nhân vật. Ngôn ngữ của Hoàng thể hiện sự kiêu ngạo, hợm hĩnh, còn ngôn ngữ của Độ thể hiện sự chân thành, mộc mạc.
Thông qua việc miêu tả hai nhân vật Hoàng và Độ, tác giả Lê Đình Bích đã thể hiện rõ nét sự thay đổi trong nhận thức và hành động của con người Việt Nam trong giai đoạn đổi mới. Tác phẩm cũng là lời kêu gọi mọi người cần có tinh thần trách nhiệm cao cả, sẵn sàng hy sinh lợi ích cá nhân để phục vụ cho mục tiêu chung của toàn dân tộc.