Nguyễn Ngọc Tư là cây bút trẻ của mảnh đất Cà Mau xinh đẹp, với tài văn chương đem đến cho độc giả sự mềm mại, bình dị, gần gũi đậm chất Nam bộ. Các tác phẩm của nhà văn mang đẫm cái chất miền quê, tình của làng của đất xoay quanh những con người đơn giản nhưng chứa chan tình cảm. Trong kho tàng tác phẩm đó có truyện ngắn "Dòng nhớ" kể về tình yêu đôi lứa mà sâu thẳm trong đó là tình yêu quê hương, đất nước, con người.
Tác phẩm Dòng nhớ của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư kể về một đôi nam nữ yêu nhau nhưng lại chẳng thể đến được với nhau bởi những rào cản, nghịch cảnh. Câu chuyện được kể qua góc nhìn của nhân vật "tôi", một chàng trai chân chất, thật thà, yêu thương Loan da diết, mãnh liệt nhưng lại bất lực trước nghịch cảnh, buộc phải chia tay với người mình yêu.
Chuyện mở ra trong không gian và thời gian không xác định, chỉ biết rằng họ yêu nhau vào một mùa hè, rồi chia tay vào một chiều mưa, và gặp lại trong một dịp khác sau bốn năm. Mối tình ấy kéo theo biết bao nỗi nhớ, niềm thương, day dứt, đợi chờ.
Tình yêu của họ bị ngăn cấm bởi những lí do riêng, đại diện là cha của Loan, ông sang nhà nhân vật "tôi" để từ hôn, trả Loan về với sự bẽ bàng, xấu hổ và đớn đau khôn cùng. Ông nói: "Hai đứa bây chia tay nhau đi. Không được đâu. Chú em còn dài dại, tôi không muốn cháu tôi khổ". Chỉ vì nghĩ đến tương lai của con gái, sợ con chịu khổ nên ông nhất quyết phản đối tình yêu này. Còn nhân vật "tôi", chứng kiến cảnh tượng cha của Loan thẳng thừng bước vào nhà, gọi mình ra để nói chuyện, bảo chấm dứt tình cảm với Loan, anh chỉ thấy tủi hờn, đau xót chứ chẳng thể phản bác lại điều gì. Cuối cùng, họ chia tay nhau trong sự chứng kiến của mọi người, Loan bỏ lên xe, chiếc xe rồ máy lao ra đường, chạy vào màn mưa, rời xa khỏi tầm mắt của nhân vật "tôi". Anh đau khổ, tuyệt vọng, mất phương hướng, chẳng biết làm gì ngoài ngồi khóc bên bờ sông. Tình yêu của họ tưởng chừng có thể vượt qua tất cả nhưng cuối cùng vẫn phải buông tay, bởi tuổi thanh xuân quá ngắn ngủi, chẳng thể nào chống lại được thực tại, họ đành buông bỏ mối tình đầu ngọt ngào, ngây thơ nhưng chưa từng phai nhạt trong tâm trí mỗi người.
Bốn năm sau, nhân vật "tôi" gặp lại chú của Loan trong một bữa cơm, khi biết anh vẫn còn thương cô sâu sắc, người chú hứa sẽ nói nàng với điều kiện anh phải tiếp tục đi học, còn nếu đi lính thì thôi. Thật không may, nhân vật "tôi" trúng quân dịch, phải lên đường nhập ngũ. Anh thất hứa với Loan, khiến cô vẫn chờ đợi anh trong vô vọng suốt bấy lâu nay. Khi trở về thăm quê, đi dọc bờ sông, anh cảm thấy nghẹn họng, nhìn thấy cặp đôi hạnh phúc của Loan với người chồng mới cưới, anh bật khóc. Tình yêu tuy buồn nhưng rất đẹp, đẹp từ những kỉ niệm, hình ảnh ngồi bên nhau, ngắm mây trời, chảy chân đèo, đẹp từ khung cảnh thiên nhiên yên bình, êm ả của bến đò, dòng sông, tiếng chim hót líu lo.
Nhà văn Nguyễn Ngọc Tư đã thành công trong việc xây dựng nhân vật "tôi", một chàng trai đáng thương, khi đặt anh vào những tình huống éo le, đau khổ, buộc phải lựa chọn giữa tình yêu và trách nhiệm với quê hương, đất nước. Đó cũng là hiện thực của Việt Nam ta thời bấy giờ, đất nước vừa thoát khỏi chiến tranh, cần những người dân có trách nhiệm, cống hiến cuộc sống, sức trẻ để gây dựng, hỗ trợ phát triển mọi mặt. Do đó, nhân vật "tôi" đã chấp nhận rời bỏ Loan để đi lính, sau bốn năm trở về thăm quê, anh vẫn giữ trọn vẹn tình cảm với cô, nhưng đành ngậm ngùi giấu kín trong tim.
Đọc thêm: Phân Tích Người Đàn Bà Hàng Chài Trong Chiếc Thuyền Ngoài Xa
Ngoài ra, tác giả cũng sử dụng nhiều biện pháp tu từ độc đáo như so sánh: "Tôi thấy thương thương cho những cành bông cúc, bỗng nhớ loang loáng bóng nàng, và hơn hết là nỗi đau đáu âm thầm, ngọt lịm ở chỗ rất sâu của lòng mình.", "Chiều nay tôi đứng bên bờ sông xưa, nơi ngày xưa chúng tôi thường đứng để tạm biệt nhau khi tôi trở lại trường sau những ngày nghỉ cuối tuần về nhà"; Ẩn dụ: "Mưa vẫn cứ rơi đều trên bến vắng."; Hoán dụ: "Loan ơi! Tôi nghe tiếng nàng ngân nga từ cõi nào, trong trẻo quá, thương nhớ quá.",... giúp tăng thêm sức biểu đạt cho tác phẩm, bộc lộ rõ nét cảm xúc của nhân vật "tôi", cũng như nỗi nhớ nhung, khắc khoải của anh dành cho cô gái tên Loan.
Thông qua truyện ngắn Dòng nhớ, nhà văn Nguyễn Ngọc Tư muốn ca ngợi, tái hiện lại một thời thương nhớ, khắc khoải, chờ đợi của các cặp đôi yêu nhau nhưng chẳng thể đến được với nhau. Đây là một vấn đề nhức nhối, tồn tại trong xã hội của chúng ta, dù tình yêu rất đẹp nhưng bị cản trở bởi nhiều thứ, khiến họ phải xa cách, giống như nhân vật "tôi" và Loan vậy. Tuy nhiên, dù buồn bã, đau khổ, nhưng họ vẫn luôn dõi theo đối phương, mong muốn người kia được sống hạnh phúc, vui vẻ.
Truyện ngắn Dòng nhớ của nhà văn Nguyễn Ngọc Tư thật sâu lắng, nhẹ nhàng, đi vào lòng người đọc thông qua ngòi bút tài hoa, tinh tế. Tác giả đã khắc họa nên một câu chuyện tình yêu buồn, nhưng đẹp, thể hiện được chất trữ tình, lãng mạn, đậm chất thơ của mình. Qua đó, khẳng định tài năng, vị thế của nhà văn trong nền văn học Việt Nam.