Raxun Gamzatôp từng tâm niệm:”Thơ sinh ra từ tình yêu và lòng căm thù, từ nụ cười trong sáng hay những giọt nước mắt đắng cay.”. Hãy làm sáng tỏ “sự giãi bày và gửi gắm tâm tư” trong bài thơ “Khóc Dươn...

Raxun Gamzatov từng tâm niệm:”thơ sinh ra từ tình yêu và lòng căm thù, từ nụ cười trong sáng hay những giọt nước mắt đắng cay.”. Quả thật vậy, thơ ca được sinh ra từ chính cuộc sống thực tế hằng ngày của nhà thơ. Trong đó, sự giãi bày và gửi gắm tâm tư qua mỗi tác phẩm là điều không thể thiếu. Điều này được thể hiện rõ thông qua bài thơ Khóc Dương Khuê của Nguyễn Khuyến.
Khóc Dương Khuê là một bài thơ nổi tiếng được viết theo thể thơ song thất lục bát. Bài thơ là lời bộc bạch đầy xót xa của Tú Xương khi nghe tin bạn mất. Trước hết, tác giả đã bộc lộ trực tiếp cảm xúc tiếc nuối, bàng hoàng khi nhận tin bạn mất:
“Bác Dương thôi đã thôi rồi,
Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.
Nhớ từ thuở đăng khoa ngày trước,
Vẫn sớm hôm tôi bác cùng nhau;
Kính yêu từ trước đến sau,
Trong khi gặp gỡ khác đâu duyên trời?”
Cụm từ “thôi đã thôi rồi” thường được sử dụng để nói về chuyện công việc, học hành nhưng ở đây nó được gắn với từ “thôi” mang ý nghĩa là chết. Cách dùng từ độc đáo ấy cho thấy thái độ bất lực, chua xót của nhà thơ trước sự ra đi đột ngột của người bạn thân thiết. Tác giả sử dụng nhiều hình ảnh, cách gọi thân mật như “bác”, kết hợp với các từ láy “man mác”, “sớm hôm” để nhấn mạnh vào nỗi nhớ thương, buồn bã đang vây quanh lấy mình. Nhà thơ nhớ lại quãng thời gian khi còn là sĩ tử, hai người cùng nhau thi cử, đồng bệnh tẻ nhạt chốn quan trường. Tình bạn của họ gắn bó, keo sơn giống như tri âm tri kỷ. Cụm từ “duyên trời” ở đây ý chỉ mối nhân duyên giữa hai người, mối duyên bạn bè, dù cho có thân thiết, gắn bó nhưng cũng không tránh khỏi quy luật sinh lão bệnh tử của tạo hóa.
Tiếp đến, tác giả nhắc lại những kỉ niệm tươi đẹp giữa mình và Dương Khuê. Đó là những kỉ niệm khó quên nhất, sâu sắc nhất, khắc ghi mãi trong tim:
“Kể tuổi tôi còn hơn tuổi bác,
Tôi lại đau trước bác mấy ngày;
Làm sao bác vội về ngay,
Chợt nghe, tôi bỗng chân tay rụng rời.
Ai chẳng biết chán đời là phải,
Sao vội vàng đã mải lên tiên,
Rượu ngon không có bạn hiền,
Không mua không phải không tiền không mua.
Câu thơ nghĩ đắn đo không viết,
Viết đưa ai, ai biết mà đưa;
Giường kia treo cũng hững hờ,
Đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn.”
Nhà thơ so sánh tuổi của mình với Dương Khuê, tuổi của ông hơn Dương Khuê rất nhiều. Tuy nhiên, trong mắt Nguyễn Khuyến, ông vẫn coi Dương Khuê là người bạn đồng trang lứa, cùng lớn lên, cùng trải qua những kỉ niệm thanh xuân tươi đẹp. Ông đau đớn vì người bạn của mình ra đi quá đột ngột, bỏ lại những dự định chung của cả hai. Nỗi đau ấy khiến ông mệt mỏi, rã rời chân tay, như mất đi toàn bộ sức sống, cảm giác như mọi thứ xung quanh trở nên vô nghĩa. Mất đi một người tri âm tri kỉ, liệu có tiếp tục gắng gượng rồi cũng sẽ tan thành bụi mờ. Không chỉ vậy, ông còn nhắc lại những kỉ niệm gắn bó giữa mình và Dương Khuê. Họ là đôi bạn thân, cùng nhau thi cử, cùng nhau trải qua những tháng ngày làm quan nhàn rỗi. Hai người thường cùng nhau uống rượu, làm thơ, đàn hát. Nhưng giờ đây, mất đi Dương Khuê, ông không còn hứng thú với những thú vui tao nhã ấy nữa. Có thể nói, Nguyễn Khuyến đã rất đau khổ, day dứt khi người bạn thân thiết ra đi.
Bài thơ khép lại bằng lời giãi bày trực tiếp của nhà thơ:
“Bác chẳng ở dẫu van chẳng ở
Tôi tuy thương, lấy nhớ làm thương;
Tuổi già hạt lệ như sương,
Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan?”
Nhà thơ khẳng định tình bạn vĩnh cửu của ông và Dương Khuê. Dù Dương Khuê đã ra đi, nhưng trong trái tim và kí ức của ông, ông và Dương Khuê vẫn luôn là những người bạn tâm giao gắn bó. Tình bạn của họ sẽ tồn tại mãi mãi, vượt qua mọi giới hạn của thời gian và không gian. Lời khẳng định này cho thấy tấm lòng trân trọng, nâng niu tình bạn của nhà thơ. Tuổi già hạt lệ như sương, nghĩa là người già ít khi rơi nước mắt. Tuy nhiên, trong lòng họ, nước mắt vẫn chảy, chỉ là nó không chảy ra bên ngoài. Câu thơ gợi lên hình ảnh một người già với tâm hồn nhạy cảm, dễ bị tổn thương. Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan? có nghĩa là người già không cần cố gắng để khóc, bởi vì chỉ cần nghĩ về những điều đau buồn là họ đã cảm thấy buồn bã rồi. Câu thơ này cho thấy tình cảm của nhà thơ đối với người bạn đã khuất là rất sâu đậm, khiến ông không thể kìm nén được nỗi đau trong lòng.
Qua bài thơ trên, ta có thể thấy được tình bạn khăng khít giữa hai người. Tình bạn của họ được xây dựng dựa trên sự thấu hiểu, đồng cảm và sẻ chia. Sự ra đi của Dương Khuê đã để lại trong lòng Nguyễn Khuyến một nỗi đau khôn nguôi.
Như vậy, bài thơ Khóc Dương Khuê đã thể hiện một cách chân thực và sâu sắc tình bạn đẹp đẽ, cao quý giữa hai người. Đồng thời, bài thơ cũng là lời nhắn nhủ chúng ta hãy biết trân trọng tình bạn, giữ gìn những mối quan hệ tốt đẹp trong cuộc sống.