Y Phương là một nhà thơ người dân tộc Tày với một phong cách sáng tác thơ cụ thể, chân thật, mạnh mẽ, trong sáng và mang đậm lối tư duy của người dân tộc niềm núi. "Nói với con" là một tác phẩm tiêu biểu của ông. Bài thơ được sáng tác khi đứa con đầu lòng của ông ra đời. Nội dung bài thơ chính là lời tâm sự của ông với con, qua đó cũng thấy được tình cảm sâu nặng của ông đối với quê hương, cội nguồn và cả người dân miền núi.
Mở đầu bài thơ là khung cảnh gia đình ấm cúng, tràn ngập hạnh phúc:
"Chân phải bước tới cha
Chân trái bước tới mẹ
Một bước chạm tiếng nói
Hai bước tới tiếng cười"
Bằng những hình ảnh hết sức giản dị, nhưng cũng không kém phần gần gũi, tác giả đã gợi lên một không khí gia đình đầm ấm, hạnh phúc, quấn quýt của những người thân yêu. Hình ảnh "chân phải", "chân trái", "một bước", "hai bước" được tác giả sử dụng một cách khéo léo để minh chứng cho câu nói đó. Tiếp đến, tác giả bắt đầu nói đến cuộc sống lao động cần cù, vui tươi của người đồng mình, và qua đó còn thể hiện tình cảm yêu thương của cha dành cho con:
Người đồng mình thương lắm con ơi
Đan lờ cài nan hoa
Vách nhà ken câu hát
Rừng cho hoa
Con đường cho những tấm lòng
Cha mẹ mãi nhớ về ngày cưới
Ngày đầu tiên đẹp nhất trên đời."
Với giọng điệu thiết tha, cùng với lối nói chuyện tâm tình, thủ thỉ, và bằng tình cảm chứa chan, tác giả đã giới thiệu về người đồng mình với một thái độ rất là trân trọng, yêu thương, và đầy tự hào. Những con người đáng kính trọng vì sự chăm chỉ, cần cù trong cuộc sống lao động. Dù công việc có khó khăn, vất vả nhưng họ vẫn luôn gắn bó với quê hương, xứ sở dù cuộc sống có nghèo đói, thiếu thốn:
"Người đồng mình thương lắm con ơi
Cao đo nỗi buồn
Xa nuôi chí lớn".
Dù cuộc sống có khó khăn, nhưng họ vẫn luôn cố gắng vượt qua với thái độ kiên trì và dứt khoát:
"Sống trên đá không chê đá gập ghềnh
Sống trong thung không chê thung nghèo đói
Sống như sông như suối
Lên thác xuống ghềnh
Không lo cực nhọc".
Những người đồng mình tuy sống trong điều kiện bình thường, thậm chí là thiếu thốn, gian khổ, nhưng họ vẫn luôn giữ vững tinh thần lạc quan, yêu đời, và luôn tin tưởng vào tương lai tươi sáng của dân tộc. Họ mong rằng con cháu sau này sẽ càng thêm mạnh mẽ, và sống có nghĩa hơn nữa:
"Người đồng mình thô sơ da thịt
Chẳng mấy ai nhỏ bé đâu con
Người đồng mình tự đục đá kê cao quê hương
Còn quê hương thì làm phong tục".
Họ tự tay xây dựng nên quê hương với những truyền thống tốt đẹp, và tạo dựng nên cả cuộc sống của chính mình. Từ đó, chúng ta có thể thấy được sự kiêu hãnh, tự hào của người cha khi nói về quê hương, và cả dân tộc của mình. Người cha muốn con sống phải luôn luôn ghi nhớ những gì thiêng liêng, cao quý của quê hương, và phải biết vượt qua mọi khó khăn bằng ý chí và nghị lực của mình.
Tóm lại, bài thơ "Nói với con" của Y Phương là một bài thơ hay, với nhiều giá trị nội dung và nghệ thuật. Nó đã góp phần làm phong phú thêm kho tàng văn học Việt Nam.