Trương Nam Hương là nhà thơ trẻ tiêu biểu trưởng thành sau chiến tranh. Thơ ông giàu cảm xúc, tinh tế, gợi cảm, mang đậm dấu ấn cái tôi riêng biệt. Bài thơ Làng Cát là một trong số những sáng tác nổi bật của ông. Qua bài thơ, tác giả đã khắc họa bức chân dung người bà tần tảo, lam lũ, chịu thương chịu khó, hết lòng hi sinh cho gia đình. Đặc biệt, tình cảm, sự trân trọng và biết ơn đối với công lao của cha mẹ được thể hiện rõ nét qua chín dòng thơ cuối cùng:
“Tôi cầm ngụm thóc nâng niu
Có trong tay nỗi gieo neo tháng ngày nội đơm cả những rủi may vào trong mỗi chén cơm đầy
Tôi ăn nghĩ thương đời nội nhọc nhằn giọt-mồ-hôi-hạt-gạo-lần-lội-qua bao điều tiềm ẩn
Cứ tìm trong vỏ trấu là gặp thôi lúa đồng quê cát người ơi”
Mở đầu khổ thơ, tác giả trực tiếp bày tỏ suy tư, cảm nhận của bản thân về hành động “nâng niu” từng hạt thóc. Từ đó, gợi lên sự trân trọng, nâng niu từng hạt gạo – thứ kết tinh từ quá trình lao động vất vả của cha mẹ. Tiếp đến, hai câu thơ tiếp theo đã cụ thể hóa nỗi vất vả, gian nan mà cha mẹ phải trải qua để làm ra hạt gạo:
“Có trong tay nỗi gieo neo tháng ngày nội đơm cả những rủi may vào trong mỗi chén cơm đầy”
Hình ảnh người cha, người mẹ lam lũ, tất tả ngược xuôi vì miếng cơm manh áo hiện lên thật chân thực và cảm động. Tác giả như đang hòa mình vào dòng cảm xúc của nhân vật trữ tình, cảm nhận được nỗi lo lắng, trăn trở trong tâm hồn người nông dân. Trong kí ức của đứa trẻ, bát cơm trắng dẻo thơm là kết tinh của những “giọt mồ hôi”, sự hi sinh, chịu đựng của cha mẹ suốt “tháng ngày” dài.
Đến hai câu thơ tiếp theo, mạch cảm xúc có sự chuyển biến vô cùng đặc biệt:
“Tôi ăn nghĩ thương đời nội nhọc nhằn
Giọt-mồ-hôi-hạt-gạo-lần-lội-qua bao điều tiềm ẩn”
Từ việc nâng niu từng hạt gạo, đứa trẻ đã bộc lộ nỗi thương xót cho cuộc đời vất vả của bà nội. Hình ảnh ẩn dụ “giọt mồ hôi”, “hạt gạo” kết hợp với các từ ngữ “nhọc nhằn”, “lần lội” vừa gợi liên tưởng về cuộc sống khó khăn, cực nhọc của bà nội, của người nông dân; vừa thể hiện tấm lòng thấu hiểu, cảm thông sâu sắc của cháu đối với bà.
Khép lại bài thơ là lời khẳng định chắc nịch:
“Cứ tìm trong vỏ trấu là gặp thôi
Lúa đồng quê cát người ơi”
Dù cuộc sống có muôn vàn gian khó, nhưng chỉ cần chăm chỉ, cần cù thì sẽ gặt hái được thành quả xứng đáng. Đây là lời động viên, khích lệ tinh thần to lớn dành cho bà nội và những người nông dân chân lấm tay bùn. Đồng thời, cũng thể hiện niềm tin, khát vọng về một tương lai ấm no, hạnh phúc.
Bằng việc sử dụng ngôn ngữ mộc mạc, giản dị, hình ảnh gần gũi, quen thuộc và biện pháp tu từ ẩn dụ, so sánh đặc sắc, Trương Nam Hương đã phác họa bức chân dung người bà tần tảo, lam lũ, chịu thương chịu khó. Qua đó, gửi gắm thông điệp ý nghĩa về lòng biết ơn, kính trọng tới những người có công sinh thành, dưỡng dục ta.