Phân tích chủ đề của văn bản bài ca ngất ngưởng

Nguyễn Công Trứ là một nhà thơ nổi tiếng của Việt Nam vào thế kỷ XIX, ông sinh ra tại làng Uy Viễn, huyện Nghi Xuân, tỉnh Hà Tĩnh. Ông được biết đến là một người có tài năng đa dạng, từ làm thơ chữ Hán đến sáng tác nhạc, nhưng đặc biệt nổi tiếng với những bài hát nói. Trong số những tác phẩm của ông, bài thơ "Bài ca ngất ngưởng" được coi là một tuyệt phẩm, nó không chỉ phản ánh rõ nét con người và phong cách của Nguyễn Công Trứ mà còn mang đậm dấu ấn của thời đại mà ông sống.

Ngất ngưởng là một từ láy tượng hình, diễn tả trạng thái lắc lư nghiêng ngả, không vững vàng. Nhưng trong bài thơ này, từ "ngất ngưởng" lại được nhắc đi nhắc lại nhiều lần, để diễn tả phong cách sống của Nguyễn Công Trứ. Đó là một phong cách sống đầy tự tin, ngạo nghễ, vượt lên trên những khuôn mẫu và lễ nghi gò bó của xã hội phong kiến.

Mở đầu bài thơ, Nguyễn Công Trứ khẳng định rằng mình là một người có tài năng và chí hướng:

Vũ trụ nội mạc phi phận sự
Ông Hi Văn tài bộ đã vào lồng.

Câu thơ này có hai lớp nghĩa: Lớp nghĩa đen là tất cả mọi việc trong vũ trụ đều là phận sự của ông; lớp nghĩa bóng là ông tự thấy mình có tài năng và chí hướng lớn lao, xứng đáng được giao phó những công việc trong thiên hạ. Điều này cho thấy Nguyễn Công Trứ rất tự tin vào bản thân và khát vọng được cống hiến cho đất nước.

Tiếp theo, ông kể lại những chức vụ quan trọng mà mình đã từng đảm nhận:

Khi Thủ khoa, khi Tham tán, khi Tổng đốc Đông,
Gồm thao lược đã nên tay ngất ngưởng.
Lúc Bình Tây cờ Đại tướng,
Có khi về Phủ doãn Thừa Thiên.

Những chức vụ này đều là những vị trí quan trọng trong triều đình, đòi hỏi người nắm giữ phải có tài năng và bản lĩnh. Nguyễn Công Trứ đã tự hào khẳng định rằng mình đã từng đảm nhận những chức vụ đó và đã "gồm thao lược" - tức là đã trở thành một người giỏi cầm quân, biết cách lãnh đạo. Tuy nhiên, ông cũng không ngại ngùng khi thừa nhận rằng mình cũng đã từng làm Phủ doãn Thừa Thiên - một công việc được coi là thấp kém hơn so với những chức vụ khác mà ông đã từng nắm giữ. Điều này cho thấy Nguyễn Công Trứ là một người thẳng thắn, không giấu diếm những khuyết điểm của mình.

Sau khi nghỉ hưu, Nguyễn Công Trứ trở về quê hương và sống một cuộc sống bình dị, thanh tao:

Đô môn giải tổ chi niên,
Đạc ngựa bò vàng đeo ngất ngưởng.
Kìa núi nọ phau phau mây trắng,
Tay kiếm cung mà nên dạng từ bi.
Gót tiên theo đủng đỉnh một đôi dì,
Bụt cũng nực cười ông ngất ngưởng.

Cuộc sống của ông sau khi nghỉ hưu thật sự là một cuộc sống tự do, phóng khoáng. Ông không bị ràng buộc bởi những khuôn phép của triều đình, có thể sống theo sở thích của mình. Ông cưỡi bò vàng, đeo đạc ngựa, đi đây đi đó, ngắm nhìn cảnh đẹp của thiên nhiên. Ông cũng không ngại ngùng khi thừa nhận rằng mình vẫn còn ham chơi, vẫn muốn được hưởng thụ cuộc sống. Điều này cho thấy Nguyễn Công Trứ là một người có tâm hồn trẻ trung, yêu đời.

Tuy nhiên, Nguyễn Công Trứ cũng không quên trách nhiệm của mình đối với đất nước. Ông vẫn luôn sẵn sàng ra giúp nước khi cần thiết:

Lủng lẳng chân treo tựa giảo hình,
Làng vòng cắt cỏ nối thơ sinh.
Được mất dương dương người thái thượng,
Khen chê phơi phới ngọn đông phong.

Trong hai câu thơ này, Nguyễn Công Trứ đã sử dụng những hình ảnh đối lập để thể hiện phong cách sống của mình. Một bên là hình ảnh "lủng lẳng chân treo tựa giảo hình" - một hình ảnh gợi lên sự đau đớn, khổ sở. Bên kia là hình ảnh "làng vòng cắt cỏ nối thơ sinh" - một hình ảnh gợi lên sự thanh tao, nhàn nhã. Hai hình ảnh này đối lập nhau nhưng lại bổ sung cho nhau, tạo nên một phong cách sống độc đáo của Nguyễn Công Trứ. Ông là một người có khí phách kiên cường, bất khuất, sẵn sàng chịu đựng gian khổ để bảo vệ đất nước. Đồng thời, ông cũng là một người có tâm hồn lãng mạn, yêu đời, thích hưởng thụ cuộc sống.

Kết thúc bài thơ, Nguyễn Công Trứ khẳng định lại phong cách sống của mình:

Chẳng Trái, Nhạc cũng vào phường Hàn, Phú,
Nghĩa vua tôi cho vẹn đạo sơ chung.
Trong triều ai ngất ngưởng như ông!

Ông khẳng định rằng mình chẳng thua kém gì những danh tướng lỗi lạc như Trái Tuân, Nhạc Phi, Hàn Kì, Phú Bật - những người đã từng giúp vua chúa bảo vệ đất nước. Ông cũng khẳng định rằng mình đã làm tròn bổn phận của một người bề tôi, một người dân đối với vua chúa. Phong cách sống của Nguyễn Công Trứ là một phong cách sống độc đáo, không giống ai. Nó thể hiện sự tự tin, kiêu hãnh, không ngại ngùng khi đối mặt với những khó khăn, thử thách.

Bài thơ "Bài ca ngất ngưởng" là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách sống và tư tưởng của Nguyễn Công Trứ. Bài thơ đã thể hiện một cách sinh động và hấp dẫn phong cách sống của một nhà nho tài tử trong một thời đại lịch sử đầy biến động. Bài thơ cũng là một lời khẳng định về bản ngã của tác giả, một người có tài năng, có chí hướng và có lòng yêu nước.