nghị luận bài thơ con cò của chế lan viên

Phạm Duy đã từng viết một câu thơ đầy cảm xúc, chạm đến trái tim của nhiều người: “Ta đi trọn kiếp con người/ Cũng khi đi hết những lời mẹ ru.” Những lời ru của mẹ, từ lâu đã trở thành một phần không thể thiếu trong tuổi thơ mỗi người, không chỉ là âm điệu nhẹ nhàng mà còn chứa đựng bao yêu thương, chăm sóc mà người mẹ gửi gắm đến đứa con bé bỏng của mình. Tình mẫu tử thiêng liêng ấy đã tạo nên những dòng thơ thật xúc động, và với nhà thơ Chế Lan Viên, những cảm xúc này đã được thể hiện tinh tế qua bài thơ Con cò. Tác phẩm không chỉ gợi nhớ về tuổi thơ, về những lời ru ngọt ngào, mà còn làm sống lại trong lòng người đọc những suy tư sâu lắng về tình mẹ - tình cảm mãnh liệt và vĩnh cửu đối với đứa con yêu dấu.

Chế Lan Viên (1920-1989), với tên thật là Phan Ngọc Hoan, sinh ra tại Quảng Trị và lớn lên tại Bình Định. Ông là một trong những nhà thơ lớn của nền văn học Việt Nam hiện đại. Sự nghiệp sáng tác của ông kéo dài hơn nửa thế kỷ, từ trước đến sau Cách mạng tháng Tám, với những đóng góp quan trọng cho thơ ca Việt Nam. Trước Cách mạng, ông nổi danh với tập thơ Điêu tàn (1937), tác phẩm đã đưa tên tuổi ông trở thành một trong những nhà thơ tiêu biểu của phong trào Thơ Mới. Sau Cách mạng, Chế Lan Viên tiếp tục khẳng định tài năng của mình trong dòng thơ Cách mạng, với các tập thơ như Hoa ngày thường - Chim báo bão (1967) và Di cảo thơ (1989). Thơ của Chế Lan Viên không chỉ giàu chất trí tuệ, mà còn mang đậm tính triết lý, suy tưởng, cùng với khả năng sáng tạo hình ảnh phong phú, tinh tế.

Con cò được sáng tác năm 1962 và in trong tập Hoa ngày thường - Chim báo bão (1967). Bài thơ được viết theo thể thơ tự do, với những câu ngắn dài đan xen một cách linh hoạt, tạo nên nhịp điệu như những lời ru mà người mẹ dành cho đứa con. Qua hình ảnh con cò trong những câu ca dao quen thuộc, Chế Lan Viên ca ngợi tình mẹ bao la và tầm quan trọng của những lời ru trong hành trình trưởng thành của con người. Bài thơ khéo léo vận dụng cấu tứ của ca dao, đồng thời sử dụng thể thơ tự do để tạo nên những hình ảnh thân thuộc, vừa gần gũi, vừa mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc về tình mẫu tử.

Trong đoạn thơ đầu tiên, hình ảnh con cò xuất hiện bên tuổi thơ của đứa trẻ với vẻ thảnh thơi, tự tại:

“Con còn bế trên tay

Con chưa biết con cò

Nhưng trong lời mẹ hát

Có cánh cò đang bay…”

"Con cò bay la

Con cò bay lả

Con cò Cổng Phủ

Con cò Đồng Đăng..."

Hình ảnh con cò không chỉ xuất hiện ở nhan đề, mà còn xuất hiện nhiều lần trong suốt bài thơ, nhấn mạnh ý nghĩa biểu tượng của nó. Lời ru mẹ hát trong tiềm thức của đứa trẻ đã đưa hình ảnh con cò vào tâm hồn bé nhỏ, cho con biết về cuộc sống bình dị, tươi đẹp nơi làng quê. Con cò trở thành hình ảnh quen thuộc, gợi nhắc về tình yêu thương và sự che chở của mẹ dành cho con, từ khi con còn bế trên tay đến những ngày tháng khôn lớn.

Trong lời ru ấy, cánh cò không chỉ đơn thuần là một biểu tượng của ca dao, mà còn là biểu hiện của tình mẹ. Cánh cò chăm chỉ, lặng lẽ, tìm kiếm thức ăn, và người mẹ thì yêu thương, che chở cho con:

"Cò một mình, cò phải kiếm lấy ăn

Con có mẹ, con chơi rồi lại ngủ"

Hai câu thơ, với cấu trúc song hành và tương phản, đã làm nổi bật lên sự khác biệt giữa con cò và đứa trẻ. Cò phải một mình, lặng lẽ kiếm sống giữa đời, trong khi đứa trẻ được mẹ chăm sóc, bảo bọc. Hình ảnh con cò trở nên gần gũi, đồng cảm với người đọc, như một biểu tượng của những khó khăn, vất vả mà người mẹ sẵn sàng gánh vác để con mình được yên bình, hạnh phúc.

Ở những câu thơ sau, Chế Lan Viên tiếp tục khai thác hình ảnh con cò từ ca dao, nhưng mang đến một cảm nhận sâu sắc hơn về nỗi vất vả, đơn độc của cò:

"Con cò ăn đêm

Con cò xa tổ

Cò gặp cành mềm

Cò sợ xáo măng..."

Hình ảnh con cò trở thành biểu tượng cho những người nông dân, những người mẹ lặn lội sớm hôm, gặp biết bao khó khăn, nguy hiểm trong cuộc sống. Nhưng dù cuộc đời có khắc nghiệt, họ vẫn giữ được phẩm giá thanh cao, vẫn tiếp tục nuôi dưỡng, bảo vệ gia đình và con cái.

"Ngủ yên, ngủ yên, cò ơi, chớ sợ

Cành có mềm, mẹ đã sẵn tay nâng

Trong lời ru của mẹ thấm hơi xuân

Con chưa biết con cò con vạc

Con chưa biết những cành mềm mẹ hát

Sữa mẹ nhiều, con ngủ chẳng phân vân"

Hình ảnh người mẹ hiện lên thật bao dung, che chở, với bàn tay sẵn sàng nâng cành mềm để con không phải lo sợ. Đứa trẻ nằm trong vòng tay mẹ, say ngủ giữa tình yêu thương vô bờ bến, không còn gì phải lo nghĩ hay băn khoăn về những điều ngoài kia.

Trong khổ thơ thứ hai, Chế Lan Viên mở rộng hình ảnh con cò theo từng bước trưởng thành của đứa trẻ:

"Ngủ yên, ngủ yên, ngủ yên

Cho cò trắng đến làm quen

Cò đứng ở quanh nôi

Rồi cò vào trong tổ

Con ngủ yên thì cò cũng ngủ

Cánh của cò, hai đứa đắp chung đôi

Mai khôn lớn, con theo cò đi học

Cánh trắng cò bay theo gót đôi chân

Lớn lên, lớn lên, lớn lên...

Con làm gì?

Con làm thi sĩ

Cánh cò trắng lại bay hoài không nghỉ

Trước hiên nhà

Và trong hơi mát câu văn"

Cánh cò không chỉ là biểu tượng của tuổi thơ mà còn gắn bó với đứa trẻ suốt chặng đường trưởng thành. Khi con lớn lên, cánh cò vẫn bay theo, cùng đồng hành với con trên những bước đường đời. Lời ru của mẹ, với hình ảnh cánh cò, đã khắc sâu vào tâm hồn con, là nguồn động lực, là biểu tượng của tình yêu thương vô bờ bến mà mẹ dành cho con.

Trong khổ thơ cuối, hình ảnh con cò lại trở thành biểu tượng sâu sắc hơn về tình mẹ:

"Dù ở gần con

Dù ở xa con

Lên rừng xuống bể

Cò sẽ tìm con

Cò mãi yêu con

Con dù lớn vẫn là con của mẹ

Đi hết đời, lòng mẹ vẫn theo con"

Hình tượng con cò không chỉ dừng lại ở việc là biểu tượng của lời ru, mà còn thể hiện tình yêu vô bờ bến của mẹ, luôn dõi theo con dù con có đi đâu, làm gì. Dù con lớn, nhưng trong mắt mẹ, con vẫn mãi là đứa trẻ bé bỏng cần được che chở, yêu thương.

"Một con cò thôi

Con cò mẹ hát

Cũng là cuộc đời

Vỗ cánh qua nôi"

Tình yêu của mẹ dành cho con, tựa như cánh cò bay qua cuộc đời, che chở và bảo vệ con từ những ngày còn thơ dại. Chế Lan Viên, bằng ngôn từ giàu chất triết lý, đã kết tinh lại ý nghĩa của lời ru, của tình mẹ - một tình yêu bất diệt, luôn ở bên con, dù con có trưởng thành hay không.

Con cò không chỉ là một bài thơ về lời ru mà còn là tác phẩm ca ngợi tình mẫu tử thiêng liêng, ngợi ca giá trị tinh thần của lời ru đối với mỗi con người. Chế Lan Viên, với tài năng của mình, đã khéo léo vận dụng chất liệu ca dao và thể thơ tự do để tạo nên một bài thơ vừa giàu hình ảnh, vừa sâu sắc về mặt tư tưởng. Những lời thơ của ông không chỉ gợi lại những kỷ niệm thời thơ ấu mà còn chứa đựng những triết lý sâu xa về cuộc đời, về tình yêu vô điều kiện của mẹ dành cho con.