các dạng bài tập về gen, quy luật menden, di truyền quần thể, dacin,..... và cách làm (chi tiết)

Dưới đây là các dạng bài tập thường gặp trong chương “Di truyền và biến dị” (gen – quy luật Menđen – di truyền quần thể – đột biến…), kèm phương pháp luận chung và bước giải chi tiết: 1. Phép lai đơn tính (Monohybrid cross) – Đề bài: cho biết tính trạng A trội hoàn toàn so với a, phép lai giữa P1 thu được đời F₁, F₂ có tỉ lệ kiểu hình… – Cách giải: 1) Đặt kí hiệu: A (trội), a (lặn). Xác định kiểu gen bố mẹ (P₁). 2) Viết P₁: ví dụ AA × aa hoặc Aa × Aa tùy dữ kiện. 3) Viết giao tử: bố cho A hoặc a; mẹ cho A hoặc a. 4) Lập ô Punnett (2×2) để xác định tỉ lệ kiểu gen và kiểu hình F₁, F₂. 5) So sánh kết quả với dữ kiện, trả lời câu hỏi: tỉ lệ, số cá thể, khả năng sinh con… 2. Phép lai phân tích (Test cross) – Mục đích: xác định bố/mẹ mang kiểu gen Aa hay AA. – Cách giải: 1) Biết P(tl) có kiểu hình trội, lai với aa (đối trội). 2) Nếu F₁ có 100% trội → P là AA; nếu 1:1 trội:lặn → P là Aa. 3. Phép lai hai cặp tính trạng (Dihybrid cross) – Đề bài: cho hai cặp tính trạng không tương tác, không liên kết gen, A trội a, B trội b, phép lai P thu được F₂ có tỉ lệ 9:3:3:1… – Cách giải: 1) Đặt kí hiệu: A/a, B/b. Xác định P: thường AaBb × AaBb. 2) Lập ô Punnett 4×4 hoặc dùng quy tắc nhân: tỉ lệ F₂(AB): (Ab): (aB): (ab) = 9:3:3:1. 3) Tính toán số cá thể, %… 4. Tương tác gen (thặng dư bổ trợ, ức chế, cộng gộp…) – Ví dụ: gen A quy định sắc tố đỏ, B quy định men tổng hợp sắc tố; có tương tác bổ trợ… – Cách giải: 1) Xác định cơ chế tương tác (ví dụ bổ trợ thì cùng 2 gen trội mới có màu; 1 trội chỉ có nhạt màu). 2) Đặt kí hiệu tính trạng. 3) Viết phép lai tương tự Mendel, nhưng khi tính kiểu hình phải xét cơ chế tương tác. 5. Liên kết gen và hoán vị gen – Đề bài: cho tần số hoán vị giữa hai gen A và B là 20%, phép lai P cho F₁, rồi F₁ tự thụ phấn,… hỏi tỉ lệ kiểu hình hoán vị ở F₂? – Cách giải: 1) Xác định tỉ lệ giao tử: ½–(r/2) giao tử không hoán vị, r/2 giao tử hoán vị. 2) Dùng sơ đồ lai: ghi tỉ lệ giao tử bố, mẹ; sau đó nhân để ra kiểu gen F₂. 3) Tính kiểu hình hoán vị = tổng tỉ lệ các kiểu gen mang kiểu hình hoán vị. 6. Di truyền quần thể (Hardy–Weinberg) – Đề bài: quần thể cân bằng, tần số alen A là p, alen a là q (p+q=1). Tính % ng` mang đột biến, % kiểu gen… – Cách giải: 1) Ghi phương trình: p + q = 1; p² + 2pq + q² = 1 2) Từ dữ kiện (ví dụ q² = 0,04) → q = 0,2; p = 0,8. 3) Tính p², 2pq, q²; suy ra % AA, Aa, aa. 4) Nếu có đột biến mới: dùng công thức mở rộng (p’ = p − μp + νq…). 7. Bài tập đột biến gen, đột biến NST – Ví dụ đột biến gen thay thế cặp nucleotit, đột biến mất đoạn, lặp đoạn… – Cách giải: 1) Xác định bản chất đột biến (mất/gốc, đảo đoạn, chuyển đoạn…). 2) Ghi kiểu gen trước và sau đột biến. 3) Ứng dụng sơ đồ lai nếu cần (ví dụ mang gen đột biến đi lai để xác định tính chất di truyền). 8. Bài tập thực nghiệm với Drosophila (ruồi giấm) – Thường liên quan đến xác định tính trạng liên kết, khoảng cách gen: – Cách giải: tương tự liên kết gen, lưu ý mẫu F₂ lớn, tính % hoán vị = (số ruồi hoán vị/tổng số ruồi)*100. — II. Một số lưu ý chung khi giải bài về di truyền: 1. Luôn đặt kí hiệu gọn gàng (viết hoa chữ trội, thường chữ lặn). 2. Xác định rõ dữ kiện: trội hoàn toàn hay không hoàn toàn, gen tương tác hay độc lập, liên kết hay không. 3. Khi cần tính đại lượng: dùng quy tắc nhân – cộng, công thức Hardy–Weinberg, hệ thức bảo toàn khối lượng ADN… 4. Lập sơ đồ Punnett hoặc bảng giao tử trước, rồi suy tỉ lệ kiểu gen/kiểu hình. 5. Với bài toán thực tế: chuyển tỉ lệ ra số cá thể, phần trăm, lưu ý đơn vị (phần trăm, số cá thể, tỉ lệ…). Với mỗi đề cụ thể, bạn cũng có thể biến thể theo mô hình trên, tùy dữ kiện để chọn phép lai và phương pháp tính phù hợp. Chúc bạn ôn luyện hiệu quả!