Truyền thuyết “An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thuỷ” là một trong những truyền thuyết nổi tiếng nhất trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam. Truyện kể về cuộc chiến tranh giữa nước Âu Lạc và quân xâm lược nhà Tần, cùng với bi kịch tình yêu của công chúa Mị Châu và Trọng Thuỷ. Trong đó, nhân vật An Dương Vương được khắc họa rất rõ nét, vừa mang những phẩm chất tốt đẹp của một vị vua anh minh, tài đức, vừa thể hiện những hạn chế tất yếu của con người trần tục.
Trước hết, An Dương Vương là một vị vua tài ba, có tầm nhìn xa trông rộng và trách nhiệm với vận mệnh đất nước. Ông đã quyết định dời đô từ vùng núi Nghĩa Lĩnh về vùng đồng bằng Cổ Loa – nơi đất đai màu mỡ, nguồn nước dồi dào, giao thông thuận tiện,… để phát triển kinh tế và củng cố lực lượng. Việc xây dựng thành Cổ Loa là một minh chứng rõ nét cho sự tài ba của An Dương Vương. Thành được xây dựng theo kiểu vòng ốc, gồm 9 vòng, mỗi vòng đều có hào nước bao quanh, thể hiện sự am hiểu sâu sắc về địa hình và phong thủy. Bên cạnh đó, An Dương Vương còn sáng tạo ra chiếc nỏ thần, nhờ sự giúp đỡ của Rùa Vàng mà đã bắn trúng nhiều mũi tên, khiến quân giặc khiếp sợ, phải rút lui. Điều này cho thấy ông là một vị vua có tầm nhìn chiến lược, biết nắm bắt thời cơ và sử dụng trí tuệ để bảo vệ đất nước.
Tuy nhiên, bên cạnh những phẩm chất tốt đẹp, An Dương Vương cũng có những hạn chế tất yếu của con người trần tục. Đó là sự chủ quan, khinh địch và cả tin. Sau khi đánh bại quân xâm lược nhà Tần, An Dương Vương đã chủ quan, không đề phòng sự phản công của chúng. Ông đã gả con gái cho Trọng Thuỷ – con trai của Triệu Đà, mà không hề biết rằng đây là một âm mưu thâm độc của kẻ thù. Chính sự cả tin ấy đã dẫn đến bi kịch mất nước. Khi quân giặc kéo sang lần thứ hai, An Dương Vương vẫn ung dung ngồi đánh cờ, thậm chí còn tin tưởng vào sức mạnh của nỏ thần mà không hề có kế hoạch phòng bị nào. Đến khi nỏ thần bị đánh cắp, ông mới giật mình nhận ra sự thật thì đã quá muộn.
Sự cả tin và chủ quan của An Dương Vương đã dẫn đến hậu quả nghiêm trọng, khiến cho đất nước rơi vào tay giặc. Tuy nhiên, xét trong hoàn cảnh lịch sử lúc bấy giờ, hành động của ông cũng có thể thông cảm được. Bởi vì, An Dương Vương là một vị vua mới lên ngôi, chưa có nhiều kinh nghiệm trong việc cai trị đất nước và đối phó với kẻ thù. Hơn nữa, ông cũng là một người có lòng yêu nước nồng nàn, luôn mong muốn đất nước được hòa bình và thịnh vượng.
Qua nhân vật An Dương Vương, tác giả dân gian đã gửi gắm những bài học sâu sắc về lịch sử và đạo đức. Bài học về sự tỉnh táo và cảnh giác trước kẻ thù, bài học về sự cần thiết phải có kế hoạch phòng bị và chuẩn bị nhiều phương án khác nhau để đối phó với tình huống bất ngờ. Đồng thời, tác giả cũng khẳng định vai trò to lớn của người đứng đầu đất nước trong việc lãnh đạo nhân dân chống giặc ngoại xâm và xây dựng đất nước.
Như vậy, qua nhân vật An Dương Vương, tác giả dân gian đã khắc họa thành công một vị vua tài ba, có công lao to lớn trong việc xây dựng và bảo vệ đất nước. Tuy nhiên, ông cũng có những hạn chế tất yếu của con người trần tục, dẫn đến bi kịch mất nước. Truyền thuyết “An Dương Vương và Mị Châu – Trọng Thuỷ” là một bài học sâu sắc về lịch sử và đạo đức, góp phần giáo dục thế hệ trẻ về tinh thần yêu nước và ý thức bảo vệ Tổ quốc.