Phân tích bài thơ "Mẹ và quả" của tác giả Nguyễn Khoa Điềm

Cho Li Be

Nguyễn Khoa Điềm là một nhà thơ tiêu biểu trong nền thơ ca Việt Nam hiện đại. Ông không chỉ nổi tiếng với những sáng tác đậm chất chính luận, mà còn ghi dấu trong lòng người đọc bằng những vần thơ giàu cảm xúc, gắn bó sâu sắc với hình ảnh con người Việt Nam. Trong bài thơ “Mẹ và quả”, Nguyễn Khoa Điềm đã thể hiện một cách sâu sắc hình ảnh người mẹ – biểu tượng của sự hi sinh, cần mẫn, âm thầm gieo trồng và nuôi dưỡng thế hệ tương lai. Đoạn thơ sau là phần tiêu biểu thể hiện rõ điều ấy:

“Những mùa quả mẹ tôi hái được

Mẹ vẫn trông vào tay mẹ vun trồng

Những mùa quả lặn rồi lại mọc

Như mặt trời, khi như mặt trăng.

Lũ chúng tôi từ tay mẹ lớn lên

Còn những bí và bầu thì lớn xuống

Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn

Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi.

Và chúng tôi, một thứ quả trên đời

Bảy mươi tuổi mẹ đợi chờ được hái

Tôi hoảng sợ ngày bàn tay mẹ mỏi

Mình vẫn còn một thứ quả non xanh?”

Bốn câu thơ đầu mở ra hình ảnh người mẹ gắn bó với công việc trồng trọt – một hình ảnh rất đỗi quen thuộc trong đời sống nông thôn. Tuy nhiên, điều khiến người đọc cảm động là dù đã “hái được”, mẹ vẫn tiếp tục “vun trồng”. Điều đó thể hiện sự bền bỉ, kiên trì và hi sinh không ngơi nghỉ của mẹ. Việc gieo trồng của mẹ không chỉ là cho mùa màng, mà còn là cho con cái – thế hệ tương lai. Hình ảnh những mùa quả “lặn rồi lại mọc” được so sánh với mặt trời và mặt trăng, gợi nên vòng tuần hoàn bất tận của sự sống, của tình thương, của sự hi sinh âm thầm mà vĩnh hằng.

Bốn câu thơ tiếp theo là sự chuyển hướng tinh tế khi tác giả đối chiếu giữa “chúng tôi” – những đứa con – và “những bí và bầu”. Trong khi con người lớn lên thì những loài cây kia “lớn xuống” – một hình ảnh vừa mộc mạc, vừa giàu sức biểu cảm. Cả hai đều là kết quả của lao động, của tình thương. Hình ảnh “giọt mồ hôi mặn” rỏ xuống “lòng thầm lặng mẹ tôi” là một ẩn dụ đầy cảm động, gợi nhắc đến những vất vả, hi sinh mà mẹ âm thầm chịu đựng. Đó là tình mẫu tử thấm đẫm trong từng hạt giống, từng tấc đất mẹ vun xới.

Bốn câu thơ cuối cùng là nơi hội tụ cao nhất của cảm xúc và tư tưởng. Người con nhận ra bản thân cũng chỉ là “một thứ quả trên đời”, lớn lên từ tay mẹ, nhờ công sức, hi sinh của mẹ. Nhưng điều khiến người đọc lặng đi là nỗi lo của tác giả: “Tôi hoảng sợ ngày bàn tay mẹ mỏi / Mình vẫn còn một thứ quả non xanh?”. Ở đây, “bàn tay mẹ mỏi” là biểu tượng của thời gian, tuổi già, sự hữu hạn của đời người. Câu hỏi tu từ cuối bài là lời thức tỉnh sâu sắc: nếu người con mãi chưa trưởng thành, chưa chín chắn, thì làm sao có thể đáp đền được công ơn của mẹ? Đó cũng là nỗi trăn trở chung của bao thế hệ con cái đối với đấng sinh thành.

Bằng ngôn ngữ mộc mạc, hình ảnh gần gũi và những ẩn dụ sâu sắc, đoạn thơ đã thể hiện một cách cảm động hình ảnh người mẹ – người gieo trồng vĩ đại. Không chỉ trồng cây, mẹ còn trồng người. Mỗi chúng ta, trong hành trình trưởng thành, chính là quả ngọt của một đời người mẹ tảo tần, thầm lặng. Vì vậy, thông điệp bài thơ mang đến không chỉ là sự biết ơn, mà còn là lời nhắc nhở: hãy sống sao cho xứng đáng với công ơn dưỡng dục bao la.