hộ e với ạ

Phương Linh

Đề bài: Trong đoạn trích Nếp nhà của Nguyễn Khải, nhân vật “tôi” từng trăn trở: “Nếp nhà đã thắng được tự do của cá nhân sao?”

Từ góc nhìn của người trẻ, anh/chị hãy trình bày suy nghĩ của mình về vấn đề trên.

Trong xã hội hiện đại, khi con người ngày càng đề cao cái tôi cá nhân và mưu cầu một đời sống tự do, tự tại, thì những giá trị truyền thống – mà cụ thể là “nếp nhà” – đôi khi trở nên mờ nhạt, thậm chí bị coi là rào cản. Trong đoạn trích Nếp nhà của nhà văn Nguyễn Khải, nhân vật “tôi” từng đặt ra câu hỏi đầy trăn trở: “Nếp nhà đã thắng được tự do của cá nhân sao?” – một câu hỏi không chỉ để ngẫm mà còn để người trẻ hôm nay nhìn lại: Liệu truyền thống có còn ý nghĩa trong một xã hội đề cao cá nhân? Và phải chăng, tự do cá nhân đồng nghĩa với việc rũ bỏ mọi nếp cũ?

“Nếp nhà” – là gì?

Đó không chỉ là thói quen sinh hoạt, lễ nghi, lối sống… mà còn là nền tảng đạo đức, là hệ giá trị bền vững được tích lũy qua nhiều thế hệ trong một gia đình, dòng tộc. Nếp nhà hiện hữu qua tiếng chào lễ phép, mâm cơm sum họp, cách cư xử trên dưới, tình làng nghĩa xóm… Là những điều “nhỏ mà không nhỏ”, “xưa mà chưa cũ”, là gốc rễ hình thành nhân cách con người. Trong văn hóa phương Đông nói chung và Việt Nam nói riêng, nếp nhà từng là yếu tố cốt lõi làm nên phẩm chất của cả một gia đình, một dòng họ – và từ đó xây dựng nên nền móng cho xã hội.

Trong khi đó, tự do cá nhân là quyền được lựa chọn cách sống, được tự quyết định suy nghĩ, hành động và tương lai của chính mình. Tự do cá nhân là thành quả của tư tưởng tiến bộ và văn minh. Nó giúp con người sống thật với chính mình, phát triển khả năng, thể hiện cái tôi, khẳng định bản sắc riêng trong một thế giới đa dạng và nhiều chiều.

Vấn đề đặt ra là: khi “nếp nhà” và “tự do cá nhân” không còn hài hòa, thì cái nào nên nhường bước? Có thật sự “nếp nhà đã thắng được tự do của cá nhân” hay chưa?

Ở một số góc nhìn, ta có thể thấy: trong xã hội truyền thống, nếp nhà nhiều khi từng lấn át tự do cá nhân. Người trẻ không được chọn ngành học, nghề nghiệp, người yêu, thậm chí cả lối sống riêng – vì “nếp nhà không cho phép”. Trong các gia đình gia trưởng, mọi thành viên phải tuân phục mệnh lệnh từ người lớn tuổi, bất kể đúng sai. Những đòi hỏi khắt khe về danh dự, thể diện gia đình khiến nhiều người sống gò bó, ngột ngạt và không dám làm điều mình thực sự muốn.

Tuy nhiên, đánh giá như thế là một cách nhìn phiến diện. Bởi nếp nhà không phải là nhà tù của tư duy, mà là điểm tựa cho nhân cách. Chính những nguyên tắc sống được truyền qua các thế hệ – “kính trên nhường dưới”, “ăn quả nhớ kẻ trồng cây”, “gần mực thì đen, gần đèn thì sáng”… – đã giúp biết bao con người trưởng thành tử tế, biết yêu thương, biết sống có trách nhiệm với người khác. Đó là lý do vì sao trong một thế giới hiện đại đầy biến động, nhiều người vẫn tìm về “nếp cũ” như tìm lại một bản thể an yên giữa dòng xoáy hỗn độn.

Từ góc nhìn của một người trẻ, tôi không nghĩ rằng “nếp nhà” nên hoặc có thể “thắng” hoàn toàn “tự do cá nhân” – cũng như tự do cá nhân không nên tuyệt đối hóa đến mức chối bỏ mọi giá trị truyền thống. Vấn đề nằm ở sự hài hòa, không phải ở sự thắng – thua.

Một người trưởng thành nên biết tự do trong khuôn khổ, biết làm chủ cuộc đời mình mà không đánh mất gốc rễ văn hóa. Một người trẻ sống thời đại số vẫn có thể biết chào hỏi lễ phép, biết nhường nhịn cha mẹ, gìn giữ bữa cơm gia đình – đó không phải là sự “chịu đựng” hay hy sinh tự do, mà là biểu hiện của tự do có văn hóa.

Chẳng hạn, một bạn trẻ chọn học ngành nghệ thuật thay vì ngành kinh tế như mong muốn của gia đình – đó là tự do cá nhân. Nhưng bạn ấy vẫn sống lễ nghĩa, biết ơn cha mẹ, sống có trách nhiệm với xã hội – thì đó là tự do trên nền nếp nhà. Ngược lại, nếu tự do đồng nghĩa với ích kỷ, buông bỏ, bất cần, sống “tôi thích thì tôi làm” mà không biết đúng – sai, thì đó không phải tự do, mà là vô trách nhiệm với chính mình và cộng đồng.

Hiện nay, nhiều gia đình đã có cách nhìn cởi mở, sẵn sàng lắng nghe, đồng hành cùng con cái – vừa giữ gìn nếp nhà, vừa tôn trọng tự do cá nhân. Đó là mô hình lý tưởng mà người trẻ nên hướng tới: một nơi mà truyền thống là bệ phóng, chứ không phải xiềng xích.

Kết luận:

Câu hỏi “Nếp nhà đã thắng được tự do của cá nhân sao?” không nhằm phân định đúng – sai, mà là lời nhắc nhở: đừng để những giá trị truyền thống bị lãng quên trong guồng quay của hiện đại. Là người trẻ, ta cần hiểu rõ: tự do đích thực là khi ta được là chính mình, nhưng vẫn không quên mình đến từ đâu. “Nếp nhà” – nếu được giữ gìn bằng tình yêu và sự tự nguyện – sẽ không đối lập với tự do, mà sẽ là hành trang quý giá giúp mỗi người trưởng thành vững vàng và sống có chiều sâu trong cuộc đời rộng lớn.