Câu 1 (8 điểm): Đọc văn bản sau: Cách đây hàng triệu năm, sa mạc Sahara còn là những khu rừng xanh tốt, cây cối um tùm. Các loài cây đều thỏa thuê hút và tận hưởng dòng nước ngầm dồi dào mát lành và t...

Nhà văn An-tôn Ph-răng đã từng khẳng định "Đọc một câu thơ hay nghĩa là ta bắt gặp một tâm hồn con người". Câu nói này quả thực rất đúng đắn và chính xác khi nó đề cập đến mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc sống. Một tác phẩm nghệ thuật chân chính phải là sự thể hiện con người, thời đại một cách cao đẹp. Và bài thơ Thu Vịnh của Nguyễn Khuyến chính là minh chứng rõ nét nhất cho nhận định trên.

Nguyễn Khuyến là một trong những nhà thơ lớn của nền văn học Việt Nam. Ông có đóng góp to lớn đối với nền văn học dân tộc đặc biệt ở mảng thơ Nôm, thơ viết về làng quê, thơ trào phúng. Thơ ông mang đậm tính triết lí, trữ tình sâu sắc. Bài thơ Thu Vịnh được trích từ tập thơ mùa thu của Nguyễn Khuyến là bức tranh thiên nhiên mùa thu trong trẻo, thuần khiết, vô cùng tươi đẹp. Đồng thời qua đó tác giả bộc lộ nỗi niềm tâm trạng trước thời thế.

Mở đầu bài thơ là khung cảnh trời thu cao vút, thăm thẳm và bao la:

"Trời thu xanh ngắt mấy từng cao,
Cần trúc lơ phơ gió hắt hiu."

Không gian mở ra thật rộng rãi, khoáng đạt với bầu trời xanh trong, cao vút. Sắc xanh của trời thu dường như bao trùm, ôm trọn lấy cảnh vật. Xanh ngắt gợi cho chúng ta liên tưởng tới màu xanh êm dịu, trong trẻo mà mắt ta có thể nhìn thấy, bao la mênh mông đến hút tầm mắt. Trên cái nền ấy là hình ảnh rặng tre trước xóm làng. Tre từ bao đời nay đã trở thành thân thuộc, gắn bó với làng quê. Hình ảnh cây tre xuất hiện trong thơ Nguyễn Khuyến thật giản dị, khiến người đọc cảm nhận được sự mát mẻ, bình yên.

Câu thơ thứ hai miêu tả hình ảnh ngọn trúc đung đưa khe khẽ trong gió thu. Động từ "hát hiu" gợi cảm giác nhẹ nhàng, mềm mại. Gió như đang lướt qua làm lay động rặng tre. Bức tranh phong cảnh mùa thu trở nên sinh động hơn. Sự thay đổi nhịp thơ từ 4/3 sang 2/2/3 khiến cho câu thơ như nghiêng ngả theo làn gió thu.

Hai câu thơ tiếp theo, bằng những nét vẽ tinh tế, tác giả đã tái hiện cảnh mặt nước và bóng trăng trong đêm thu:

"Nước biếc trông như tảng khói phủ,
Song thưa để mặc bóng trăng vào"

Hình ảnh "nước biếc" gợi cho người đọc liên tưởng tới nước mùa thu với màu xanh trong vắt. Màu nước hòa với màu trời tạo nên không gian xanh trong, thanh thoát. Từ láy "biếc" kết hợp cùng màu xanh của trời tạo nên sắc trời thu lãng mạn. Trời thu cao xa, thăm thẳm, phản chiếu xuống mặt hồ tạo nên sắc xanh rất đặc trưng. Hình ảnh so sánh "trông như tầng khói phủ" khiến cho cảnh vật hiện lên mờ ảo, như thực, như mơ. Khung cửa sổ với song thưa gợi nên không gian ngỏ, thoáng đãng. Bóng trăng mát dịu "vào" qua song cửa tựa như một vị khách quý lâu ngày mới ghé thăm. Nhà thơ lặng lẽ ngắm nhìn vẻ đẹp của đêm trăng. Động từ "vào" thể hiện sự chủ động của bóng trăng hay chính là sự thả hồn mình vào thiên nhiên của nhân vật trữ tình.

Bức tranh mùa thu tiếp tục được Nguyễn Khuyến phác họa qua những chi tiết sau:

"Mấy chùm trước giậu hoa năm ngoái,
Một tiếng trên không, ngỗng nước nào?"

Hoa cúc năm ngoái gợi nhớ về quá khứ, về những kỷ niệm đã qua. Tiếng ngỗng trời kêu trên không gợi sự đột ngột, ngỡ ngàng. Câu thơ cuối tuy miêu tả âm thanh nhưng lại gợi ra khung cảnh tĩnh lặng và đượm buồn. Nhân vật trữ tình cảm nhận rõ nét sự chuyển động bên trong của sự vật. Cảnh vật thiên nhiên mùa thu càng trở nên hài hòa và giao cảm.

Trước vẻ đẹp thanh sơ của thiên nhiên, nhà thơ không giấu nổi niềm xúc động:

"Nhân hứng cũng vừa toan cất bút,
Nghĩ ra lại thẹn với ông Đào."

Cảm hứng dạt dào nhưng rồi nhà thơ lại cảm thấy "thẹn với ông Đào". Ông Đào ở đây tức là Đào Tiềm (tên khác là Đào Uyên Minh), vốn là một nhà thơ nhà thơ rất nổi tiếng thời Lục Triều (Trung Quốc). Ông là người tài giỏi, từng đỗ tiến sĩ, ra làm quan, rồi chán ghét chốn quan trường bẩn thỉu, nhũng nhiễu mà lui về ẩn dật và sống cuộc sống núi rừng. Vậy tại sao Nguyễn Khuyến lại "thẹn" với ông Đào? Thẹn vì tài thơ thua kém, hay thẹn vì mình chưa có được nhân cách trong sáng, khí phách cứng cỏi như ông Đào? Hay là thẹn vì đã không đủ can đảm rời bỏ công danh như ông Đào?

Bài thơ Thu Vịnh của Nguyễn Khuyến bộc lộ cảm xúc của nhân vật trữ tình trước cảnh đẹp của mùa thu. Đó là nỗi buồn man mác, sự cô đơn của một người luôn hết lòng vì đất nước nhưng giờ đây đã già, đã tới tuổi nghỉ ngơi. Bài thơ khiến chúng ta thêm hiểu và trân trọng hơn về truyền thống yêu nước, thương nòi của dân tộc.