Thạch Lam là một nhà văn nổi tiếng của Văn học Việt Nam trước Cách mạng Tháng Tám. Ông sáng tác thường hướng vào cuộc sống cơ cực của những người dân thành thị nghèo và vẻ đẹp nên thơ của cuộc sống thường nhật. Truyện ngắn Dưới bóng hoàng lan là một tác phẩm tiêu biểu cho giọng văn ấy.
Truyện ngắn Dưới bóng hoàng lan được in trong Tuyển tập Thạch Lam, có nội dung kể về lần về thăm quê của nhân vật Thanh. Thanh mồ côi cha mẹ từ nhỏ, bà là người thân duy nhất của cậu. Tuy nhiên, bà cũng đã có tuổi, tóc bạc trắng, lưng còng. Bà luôn chăm lo cho đứa cháu trai bé bỏng từ bữa ăn đến giấc ngủ. Thanh tuy lớn lên ở thành phố nhưng vẫn nhớ về ngôi nhà cũ cùng người bà kính yêu. Mỗi lần về thăm quê, cậu đều cảm thấy vô cùng thoải mái, nhẹ nhõm bởi không khí yên bình nơi đây. Tuổi thơ của Thanh tràn ngập những kỉ niệm đáng nhớ. Cậu nhớ về việc trồng hoa trong chậu, tưới nước hàng ngày cùng bà. Nhớ về những cành hoàng lan thẳng rọi xuống sân. Khi trưởng thành, Thanh rời quê hương để làm việc tại thành phố. Công việc bận rộn khiến cậu ít có thời gian về thăm quê. Chỉ khi rảnh rỗi, cậu mới có dịp quay trở lại ngôi nhà cũ thân thuộc. Lần này cũng vậy, khi bước chân lên xe lửa, cậu cảm thấy bồi hồi, mừng rỡ. Cậu mong chờ được nhìn thấy ngôi nhà của bà, nơi chứa đựng biết bao kỉ niệm. Sau một thời gian dài xa quê, cuối cùng Thanh đã được trở về.
Ngôi nhà vẫn giữ nguyên vẻ yên tĩnh, thanh bình như xưa. Con đường lát sỏi quen thuộc dẫn vào nhà vang lên tiếng bẻ sỏ róc rách. Cậu cất tiếng gọi bà từ ngoài cổng. Nghe tiếng đáp, Thanh cảm thấy nghẹn ngào. Hình ảnh người bà thân yêu xuất hiện trước mắt cậu. Bà đã thay đổi ít nhiều nhưng vẫn giữ được nét hiền từ, nhân hậu như ngày nào. Thanh đặt vội chiếc vali rồi chạy thật nhanh đến ôm lấy bà. Trong khoảnh khắc đó, cậu cảm thấy xúc động vô cùng. Dường như lớp bụi thời gian đã được gạt đi, chỉ còn lại khung cảnh yên bình, ấm áp của ngôi nhà thân thuộc.
Trong suốt mấy ngày ở quê, Thanh giúp bà quét dọn, sắp xếp lại nhà cửa. Cậu còn cùng bà chăm sóc vườn cây, tỉa cành, cắt hoa. Mỗi buổi chiều mát, hai bà cháu thường ngồi bên nhau, trò chuyện rôm rả. Những giây phút ấy, Thanh cảm thấy hạnh phúc vô cùng vì được trở về với cội nguồn, với người thân yêu.
Ngoài ra, cậu còn gặp lại những người bạn thuở thơ ấu. Họ cùng nhau ôn lại những kỉ niệm xưa cũ. Tình cảm thân thiết, gắn bó khiến Thanh thêm yêu mến nơi này. Anh thầm hứa sẽ quay trở lại thăm mọi người nhiều hơn nữa.
Qua một số chi tiết tiêu biểu, chúng ta có thể thấy được chủ đề của truyện ngắn Dưới bóng hoàng lan. Đó là tình yêu quê hương, tình thân và tình yêu đầu đời. Chủ đề tuy gần gũi, quen thuộc nhưng vẫn để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người đọc.
Để làm rõ chủ đề, Thạch Lam đã xây dựng tuyến nhân vật chính gồm Thanh và Nga. Họ là những người dân lao động bình thường, chất phác. Thanh mồ côi cha mẹ từ nhỏ, bà là người thân duy nhất của cậu. Bà luôn yêu thương, chăm sóc và bù đắp cho đứa cháu trai bé bỏng. Còn Nga là cô gái hàng xóm, cũng là bạn thuở thơ ấu của Thanh. Cô coi anh như người thân trong gia đình. Mỗi lần Thanh về thăm bà là một lần cậu gặp lại người bạn lâu năm. Anh cảm thấy vui sướng và hạnh phúc khi được trở về với cội nguồn, với những người thân yêu.
Không chỉ vậy, Thanh còn dành tình cảm đặc biệt cho cây hoàng lan. Cậu coi nó như một người bạn tri âm tri kỷ. Mỗi lần về thăm quê, Thanh đều dành thời gian để chăm sóc và ngắm nhìn nó. Cây hoàng lan đã trở thành một phần không thể thiếu trong cuộc sống của Thanh. Nó là minh chứng cho tình yêu thương, sự gắn bó giữa con người và thiên nhiên.
Bên cạnh đó, tác giả còn miêu tả khung cảnh làng quê một cách tinh tế, sâu sắc. Làng quê ấy hiện lên với vẻ đẹp bình dị, mộc mạc nhưng cũng rất đỗi thơ mộng, trữ tình. Những con đường lát sỏi, những bức tường rêu phong, những khu vườn xanh mướt,... tất cả đã tạo nên một bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp.
Ngoài ra, lối kể chuyện nhẹ nhàng, tinh tế cũng góp phần tạo nên thành công cho tác phẩm. Thạch Lam đã đưa người đọc vào thế giới đầy chất thơ, nơi mà tình yêu quê hương, tình thân và tình yêu đầu đời được thể hiện một cách trọn vẹn.
Nhìn chung, truyện ngắn Dưới bóng hoàng lan là một tác phẩm hay, giàu ý nghĩa nhân văn. Tác phẩm đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc bởi lối viết nhẹ nhàng, tinh tế cùng chủ đề gần gũi, quen thuộc.