Sang Thu - Hữu Thỉnh
Hữu Thỉnh là nhà thơ trưởng thành từ trong quân đội. Ông viết nhiều, viết hay về những con người ở nông thôn, về mùa thu. Một trong những bài thơ đặc sắc của Hữu Thỉnh là bài "Sang thu" - tác phẩm được sáng tác năm 1977. Bài thơ diễn tả tâm trạng ngỡ ngàng trước cảnh đất trời đang chuyển biến giao mùa từ hạ sang thu.
Không như những nhà thơ khác, cảm nhận mùa thu qua sắc vàng của hoa cúc, của lá ngô đồng hay qua tiếng lá vàng rơi xào xạc. Hữu Thỉnh đón nhận mùa thu với một hương vị khác: Hương ổi.
Bỗng nhận ra hương ổi
Phả vào trong gió se
Nhà thơ đã bắt được cái tinh tế, cái đậc trưng của tiết trời lúc cuối hạ đầu thu ở làng quê Việt Nam. Đó là<> hương ổi phả chùng trong gió se. Hương vị ngọt ngào, nồng nàn ấy không phải là hương thơm của các loài hoa hay các loài quả mà là hương vị nhẹ nhàng của lúa trổ đòng. Hương thơm ấy không dễ dàng nhận ra bởi nó không mạnh mẽ, quyến rũ như hương thơm của các loài hoa, nó chỉ thoang thoảng nhưng cũng đủ để đánh thức giác quan tinh tế nhất của thi sĩ. Nhà thơ ngạc nhiên thốt lên: "bỗng nhận ra". Nhận ra hương ổi trong gió, nhận ra mùa thu đang về. Từ "bỗng" thể hiện sự bất ngờ, đột ngột, thoáng giật mình của tác giả khi nhận ra tín hiệu đặc biệt của mùa thu. Tín hiệu đó khiến tâm hồn nhạy cảm của tác giả xao động và bật lên thành tiếng hỏi:
"Sương chùng chình qua ngõ
Hình như thu đã về?"
Từ "hình như" là một sự phỏng đoán không chắc chắn mở đầu cho những phát hiện về mùa thu. Tác giả nhận thấy sương thu đã xuất hiện trên đường thôn cùng với những màn sương mỏng, nhẹ nhàng, trắng đục, giăng mắc nơi đường thôn xóm ngõ. Làn sương ấy dường như có dáng vẻ chập chờn, mờ ảo, không chắc chắn, giống như những cô cậu học trò nhỏ rụt rè ngày đầu tiên đến lớp. Và qua làn sương đó, tác giả nhận ra mùa thu đã về. Mùa thu làm cho sông trở nên êm ả, dịu dàng hơn sau những cơn mưa mùa hạ. Dòng sông vì thế trở nên phẳng lặng, yên tĩnh hơn. Những cánh chim thì vội vã bay về phương nam tránh rét. Trong không gian tràn ngập hơi lạnh ấy, hình ảnh đám mây mùa hạ vắt nửa mình sang thu thật đặc biệt và giàu ý nghĩa. Hình ảnh đó thể hiện sự chuyển biến của đất trời, thiên nhiên khi mùa thu về. Nó còn gợi ra trong lòng người đọc sự nuối tiếc về một mùa hè sôi động đã dần qua đi nhường chỗ cho mùa thu nhẹ nhàng, yên tĩnh.
Ở khổ thơ thứ ba, tác giả tập trung miêu tả những chuyển biến trong cảm nhận của mình về thiên nhiên và cuộc sống:
Vẫn còn bao nhiêu nắng
Đã vơi dần cơn mưa
Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi."
Nắng cuối hạ vẫn còn nồng, còn sáng nhưng đang nhạt dần. Những ngày giao mùa này đã vơi đi những cơn mưa rào ào ạt. Vẫn là nắng, vẫn là mưa, sấm như mùa hạ nhưng mức độ đã khác rồi. Lúc này, những tiếng sấm bất chợt cùng những cơn mưa rào không còn nhiều nữa. Hai câu thơ cuối gợi cho ta nhiều suy nghĩ, liên tưởng thú vị.
"Sấm cũng bớt bất ngờ
Trên hàng cây đứng tuổi"
Giọng thơ trầm hẳn xuống, câu thơ không đơn thuần chỉ là giọng kể, là sự cảm nhận mà còn là sự suy nghĩ chiêm nghiệm về đời người. Mùa thu của thiên nhiên hay là mùa thu của đời người. Hình ảnh "hàng cây đứng tuổi" vừa mang ý nghĩa tả thực vừa mang ý nghĩa ẩn dụ. Đó là hình ảnh những cây cổ thụ lâu năm tuổi, rễ bám sâu vào lòng đất mẹ, vô cùng vững vàng, ngay cả khi ngoài kia cơn dông cơn bão đang gầm gào hung hãn. "Hàng cây đứng tuổi" còn là hình ảnh ẩn dụ, đó là những con người từng trải đã từng vượt qua những khó khăn, những thăng trầm của cuộc đời. Tiếng sấm, hình ảnh sấm là biểu tượng cho những phong ba, bão táp, thử thách, những biến cố thăng trầm của cuộc đời mà con người đã trải qua. Qua tất cả những biến động đó con người càng trở nên vững vàng hơn.
Bài thơ kết thúc bằng hình ảnh thơ giàu sức gợi, gợi cho người đọc nhiều liên tưởng sâu xa. Bằng cảm nhận tinh tế, cách sử dụng ngôn từ giản dị nhưng có tính tạo hình cao, Hữu Thỉnh đã vẽ nên bức tranh đặc sắc về thời điểm giao mùa từ hạ sang thu. Đọc thơ Hữu Thỉnh ta càng cảm thấy rung động hơn với mùa thu thiết tha nồng hậu của những con người Việt Nam.