Bài thơ "Lai Tân" của Hồ Chí Minh là một bức tranh sinh động về hiện thực xã hội Trung Quốc dưới thời cầm quyền của Tưởng Giới Thạch. Bằng ngòi bút sắc sảo, tinh tế, tác giả đã vạch trần bộ mặt thối nát, mục ruỗng của bộ máy cai trị, đồng thời thể hiện tinh thần đấu tranh chống lại cái ác, cái xấu của người chiến sĩ cộng sản.
Mở đầu bài thơ, tác giả đã trực tiếp nêu lên chân dung của ba con người nắm giữ trọng trách của nhà tù Lai Tân:
"Giam phòng ban trưởng thiên thiên đổ,
Cảnh trưởng tham thôn giải phạm tiền."
Hai câu thơ này đã phác họa rõ nét sự thối nát, vô trách nhiệm của những người đứng đầu nhà tù. Ban trưởng nhà lao ngày ngày đánh bạc, còn cảnh trưởng thì lợi dụng chức quyền để ăn hối lộ từ phạm nhân. Hành động của họ không chỉ vi phạm pháp luật mà còn thể hiện sự vô lương tâm, bất chấp đạo đức.
Không dừng lại ở đó, tác giả còn tiếp tục bóc trần sự thối nát của bộ máy cai trị qua hình ảnh:
"Huyện trưởng thiêu đăng biện công sự,
Lai Tân y cựu thái bình thiên."
Câu thơ này đã vẽ nên một khung cảnh yên bình, tĩnh lặng của nhà tù Lai Tân. Tuy nhiên, ẩn sau vẻ bề ngoài yên ả ấy lại là sự tàn bạo, độc đoán của tên huyện trưởng. Hắn ta chỉ biết ngồi chong đèn làm việc công, nhưng thực chất là hút thuốc phiện. Hành động này cho thấy sự vô trách nhiệm, thờ ơ của tên huyện trưởng trước nỗi khổ của người dân.
Bằng bút pháp tả thực kết hợp với trào phúng, Hồ Chí Minh đã tạo nên một bức tranh sinh động về hiện thực xã hội Trung Quốc dưới thời cầm quyền của Tưởng Giới Thạch. Bức tranh ấy đã phơi bày bộ mặt thối nát, mục ruỗng của bộ máy cai trị, đồng thời thể hiện tinh thần đấu tranh chống lại cái ác, cái xấu của người chiến sĩ cộng sản.
Kết thúc bài thơ, tác giả đã đưa ra một câu nhận xét đầy mỉa mai: "Lai Tân y cựu thái bình thiên." Câu thơ này đã khẳng định rằng, dù bộ máy cai trị thối nát, vô trách nhiệm nhưng xã hội Lai Tân vẫn "thái bình". Từ "y cựu" (như cũ) đã nhấn mạnh sự ổn định, bình thường của xã hội Lai Tân. Tuy nhiên, sự "thái bình" ấy lại là một sự "thái bình" giả tạo, che giấu những tệ nạn, thối nát bên trong.
Qua bài thơ "Lai Tân", Hồ Chí Minh đã thể hiện một cách tinh tế và sâu sắc sự căm phẫn trước những bất công, ngang trái của xã hội. Đồng thời, tác giả cũng khẳng định tinh thần đấu tranh kiên cường, bất khuất của người chiến sĩ cộng sản trước mọi khó khăn, thử thách.