Trong kho tàng văn học Việt Nam, thể loại truyện truyền kỳ đã để lại nhiều dấu ấn sâu sắc với các tác phẩm nổi tiếng như "Truyền kỳ mạn lục" của Nguyễn Dữ hay "Lĩnh nam chích quái" của Trần Thế Pháp. Trong đó, hai tác phẩm tiêu biểu là "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" (trích từ "Truyền kỳ mạn lục") và "Thạch Sanh". Cả hai tác phẩm này đều mang đậm màu sắc huyền bí, hư cấu nhưng phản ánh rõ nét xã hội đương thời cùng khát vọng về công lý, chính nghĩa của nhân dân.
Về nội dung, cả hai tác phẩm đều xoay quanh cuộc đấu tranh giữa cái thiện và cái ác, giữa chính nghĩa và phi nghĩa. Trong "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên", Ngô Tử Văn đại diện cho chính nghĩa, dám đứng lên chống lại tên hung thần quấy nhiễu dân lành. Cuối cùng, chàng được phong làm quan phán sự nhờ hành động dũng cảm của mình. Còn Thạch Sanh thì chiến thắng mẹ con Lý Thông, giải cứu công chúa và giành được hạnh phúc cuối cùng. Qua đó, tác giả muốn khẳng định rằng, dù thế lực tà ác có mạnh đến đâu thì cuối cùng, chân lí và lẽ phải vẫn sẽ chiến thắng.
Ngoài ra, cả hai tác phẩm còn đề cao tinh thần yêu nước, lòng dũng cảm và ý chí kiên cường của con người. Ngô Tử Văn sẵn sàng đối mặt với nguy hiểm để bảo vệ làng xóm, Thạch Sanh không ngại khó khăn để giúp đỡ mọi người. Điều này thể hiện niềm tin vào sức mạnh của con người, khả năng vượt qua thử thách và chiến thắng nghịch cảnh.
Tuy nhiên, bên cạnh những điểm chung, mỗi tác phẩm lại có những nét riêng biệt tạo nên sự độc đáo. "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" tập trung khai thác vấn đề xã hội, phê phán thói tham nhũng, bất công của quan lại thời bấy giờ. Tác phẩm sử dụng yếu tố kì ảo để tăng thêm tính hấp dẫn và kịch tính cho câu chuyện. Còn "Thạch Sanh" lại hướng tới chủ đề tình yêu, gia đình, ca ngợi lòng vị tha và sự bao dung của con người. Yếu tố kì ảo trong tác phẩm góp phần tạo nên sự li kì, hấp dẫn cho câu chuyện, đồng thời thể hiện ước mơ về một kết thúc có hậu của nhân dân.
Tóm lại, "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" và "Thạch Sanh" là hai tác phẩm tiêu biểu cho thể loại truyện truyền kỳ Việt Nam. Cả hai tác phẩm đều mang đậm màu sắc huyền bí, hư cấu nhưng ẩn chứa những giá trị nhân văn sâu sắc, phản ánh khát vọng về công lí, chính nghĩa và lòng dũng cảm của con người.