Trong thơ ca Việt Nam hiện đại, hình tượng Đất Nước là đề tài lớn, được nhiều thế hệ nhà thơ gửi gắm những suy tư, tình cảm sâu nặng. Nguyễn Khoa Điềm trong Mặt đường khát vọng và Tạ Hữu Yên trong bài Đất nước đều hướng ngòi bút về Tổ quốc, nhưng mỗi người lại có cách cảm, cách nghĩ riêng, làm giàu thêm vẻ đẹp đa dạng của hình tượng thiêng liêng này.
Ở đoạn thơ của Nguyễn Khoa Điềm, Đất Nước được nhìn bằng cái nhìn vừa gần gũi, vừa sâu sắc của một cái tôi công dân – tri thức trẻ trong kháng chiến chống Mỹ. Nhà thơ phát hiện Đất Nước không phải là khái niệm trừu tượng mà hiện hữu trong từng điều bình dị của đời sống nhân dân: “miếng trầu bây giờ bà ăn”, “tóc mẹ thì bới sau đầu”, “cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn”. Đất Nước được khởi đầu từ truyền thống văn hóa dân gian, từ “ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể”, rồi lớn lên cùng quá trình lao động và chiến đấu của con người Việt Nam – “dân mình biết trồng tre mà đánh giặc”. Qua đó, Nguyễn Khoa Điềm khẳng định: Đất Nước là sự kết tinh của văn hóa, lịch sử, là máu thịt của nhân dân bình dị mà vĩ đại. Giọng thơ trầm lắng, thiết tha, sử dụng nhiều hình ảnh dân gian và cấu trúc liệt kê, đối xứng giúp bài thơ vừa mang âm hưởng ca dao vừa toát lên chiều sâu triết lý.
Trong khi đó, ở đoạn thơ của Tạ Hữu Yên, Đất Nước được cảm nhận chủ yếu qua hình tượng người mẹ Việt Nam – biểu tượng của sự hy sinh, tảo tần và bền bỉ. Những câu thơ “Ba lần tiễn con đi, hai lần khóc thầm lặng lẽ” hay “Sáng chắn bão giông, chiều ngăn nắng lửa” đã khắc họa hình ảnh người mẹ chịu đựng gian khổ, nhưng vẫn kiên cường, âm thầm cống hiến cho đất nước. Nhà thơ đã đồng nhất Mẹ và Tổ quốc: “Xin hát về Người, đất nước ơi! / Xin hát về Mẹ, Tổ quốc ơi!”, cho thấy Đất Nước không chỉ là không gian địa lý, mà là người mẹ hiền, là cội nguồn yêu thương và sức mạnh tinh thần của dân tộc. Giọng điệu thơ giàu cảm xúc, mang âm hưởng trữ tình – sử thi, kết hợp giữa giọng ngợi ca và giọng tri ân, tạo nên âm vang xúc động.
Cả hai nhà thơ đều gặp nhau trong điểm chung: Đất Nước gắn bó mật thiết với con người bình dị, với những giá trị văn hóa, đạo lý truyền thống – “gừng cay muối mặn”, “lũy tre làng bãi dâu, bến nước”. Tuy nhiên, cách cảm nhận lại khác nhau: Nguyễn Khoa Điềm đi từ chiều sâu văn hóa – lịch sử để khẳng định vai trò của nhân dân trong việc làm nên Đất Nước; còn Tạ Hữu Yên lại đi từ chiều sâu tình cảm – nhân văn, lấy người mẹ làm trung tâm của hình tượng Đất Nước. Một bên là tư duy mang màu sắc triết luận, một bên là cảm xúc dạt dào, thấm đẫm chất trữ tình.
Từ hai đoạn thơ, ta cảm nhận được tình yêu tha thiết với Tổ quốc, niềm tự hào và lòng biết ơn sâu nặng đối với nhân dân. Dù ở góc nhìn nào, Đất Nước vẫn hiện lên thật gần gũi, thiêng liêng, được xây đắp bằng bao công sức, tình thương và máu xương của biết bao thế hệ.
Bằng hai phong cách khác nhau, Nguyễn Khoa Điềm và Tạ Hữu Yên đã làm sáng lên vẻ đẹp của Đất Nước Việt Nam – vừa vĩ đại vừa bình dị, vừa mang chiều sâu văn hóa, vừa thấm đẫm tình người. Những vần thơ ấy không chỉ là lời ngợi ca Tổ quốc, mà còn là lời nhắc nhở mỗi chúng ta phải sống xứng đáng, góp phần làm nên Đất Nước hôm nay và mai sau.