Dưới thời đại phong kiến, khi Nho giáo trở thành hệ tư tưởng chính thống, phụ nữ luôn bị coi thường và áp bức bởi những quy tắc hà khắc. Tuy nhiên, vẫn tồn tại những người phụ nữ tài năng, dám đứng lên chống lại những bất công đó, và Hồ Xuân Hương là một trong số họ. Bà đã tạo nên một phong cách riêng biệt trong văn học, với những tác phẩm mang đậm tinh thần tả chân thực về phụ nữ Việt Nam. Trong số những tác phẩm nổi tiếng của bà, bài thơ "Bánh trôi nước" là một ví dụ tiêu biểu cho phong cách sáng tác của bà. Bài thơ không chỉ đơn thuần miêu tả hình ảnh bánh trôi nước mà còn ẩn chứa nhiều ý nghĩa sâu xa về cuộc sống và thân phận phụ nữ trong xã hội cũ.
Mở đầu bài thơ, Hồ Xuân Hương đã khéo léo mô tả hình ảnh bánh trôi nước:
"Thân em vừa trắng lại vừa tròn"
Câu thơ này ngay lập tức gây ấn tượng mạnh mẽ với độc giả bằng cách sử dụng phép đảo ngữ, đưa cụm từ "vừa trắng lại vừa tròn" lên đầu câu. Điều này không chỉ tạo ra một hình ảnh sinh động về chiếc bánh trôi nước mà còn nhấn mạnh vẻ đẹp ngoại hình của nó. Bánh trôi nước, với màu trắng tinh khiết và hình dáng tròn trịa, tượng trưng cho vẻ đẹp tươi mới, tràn đầy sức sống của người phụ nữ. Qua hình ảnh này, Hồ Xuân Hương đã thể hiện sự tự hào và ngợi ca vẻ đẹp của người phụ nữ, một vẻ đẹp mà không ai có thể phủ nhận.
Tuy nhiên, vẻ đẹp ấy lại đối mặt với một thực tế phũ phàng:
"Bảy nổi ba chìm với nước non"
Câu thơ này sử dụng thành ngữ dân gian "bảy nổi ba chìm" để miêu tả quá trình luộc bánh trôi. Nhưng trong bối cảnh của bài thơ, nó lại mang ý nghĩa sâu sắc hơn, ám chỉ sự bất ổn và khó khăn trong cuộc sống của người phụ nữ. Cuộc đời của họ giống như chiếc bánh trôi nước, trôi nổi giữa dòng đời, chịu đựng những sóng gió và thử thách. Điều này phản ánh thực tế xã hội phong kiến, nơi người phụ nữ thường xuyên phải đối mặt với những rào cản và định kiến, khiến cho cuộc sống của họ trở nên bấp bênh và không chắc chắn.
Vẻ đẹp ngoại hình của người phụ nữ, dù có rực rỡ đến đâu, cũng không thể cứu vãn họ khỏi số phận bi thảm. Họ không chỉ đẹp về hình thức mà còn đẹp về tâm hồn, nhưng lại phải chịu đựng những đau khổ và bất công trong xã hội:
"Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn"
Câu thơ này tiếp tục sử dụng nghệ thuật đảo ngữ, đặt tính từ "rắn nát" lên đầu câu để nhấn mạnh sự phụ thuộc của người phụ nữ vào người khác. Họ không có quyền tự quyết định về cuộc sống và tương lai của mình. Họ giống như chiếc bánh trôi nước, bị nhào nặn và định hình bởi bàn tay của người khác, không thể tự do lựa chọn con đường của mình. Điều này thể hiện rõ ràng sự bất công và áp bức mà người phụ nữ phải chịu đựng trong xã hội phong kiến.
Tuy nhiên, dù phải chịu đựng những khó khăn và bất công, người phụ nữ vẫn giữ vững phẩm chất cao quý của mình:
"Mà em vẫn giữ tấm lòng son"
Câu thơ cuối cùng là một lời khẳng định mạnh mẽ về phẩm chất kiên cường và bền bỉ của người phụ nữ. Dù phải đối mặt với bao nhiêu thử thách và khó khăn, họ vẫn giữ gìn được tấm lòng son sắt, thủy chung. Đây là một nét đẹp truyền thống của người phụ nữ Việt Nam, một sự kiêu hãnh và tự trọng đáng ngưỡng mộ.
Bài thơ "Bánh trôi nước" của Hồ Xuân Hương không chỉ là một tác phẩm miêu tả hình ảnh bánh trôi nước mà còn là một lời tố cáo mạnh mẽ về thực tế xã hội phong kiến và số phận bi thảm của người phụ nữ. Bằng cách sử dụng ngôn ngữ giản dị, mộc mạc nhưng giàu sức gợi hình, gợi cảm, tác giả đã thành công trong việc truyền tải thông điệp về vẻ đẹp và phẩm chất cao quý của người phụ nữ, đồng thời khơi gợi suy ngẫm về vai trò và vị trí của họ trong xã hội.