Nguyễn Đình Thi là một trong những gương mặt tiêu biểu của thế hệ các nhà thơ thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp. Ông đã có nhiều đóng góp đa dạng cho nền thơ ca Việt Nam ở nhiều thể loại khác nhau từ truyện ngắn, tiểu thuyết, kịch, nhạc, lí luận phê bình văn nghệ... Nhưng thành công hơn cả vẫn là thơ ca. Thơ của Nguyễn Đình Thi thường giàu chất suy tư, trăn trở về đất nước, về con người Việt Nam trong hành trình đi đến tương lai. Bài thơ Nhớ được sáng tác năm 1954 là một trong số đó. Bài thơ Nhớ ra đời khi cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đã thắng lợi, hoà bình vừa lập lại, một bầu không khí vui tươi, phấn chấn bao trùm khắp nơi. Trong niềm hân hoan ấy, Nguyễn Đình Thi đã viết nên bài thơ này. Qua bài thơ, tác giả muốn bày tỏ tấm lòng trân trọng, yêu mến đối với mảnh đất quê hương, đồng thời bộc lộ niềm tin vào tương lai rộng mở của dân tộc.
Bài thơ Nhớ là dòng hồi ức của người chiến sĩ trên đường ra trận. Đó là những kỉ niệm riêng đã hòa vào kỉ niệm chung của mọi người, thấm sâu vào tâm hồn, khơi dậy những tình cảm lớn lao, cao đẹp: tình yêu quê hương đất nước, tình yêu lứa đôi.
Mở đầu bài thơ là hình ảnh "anh" đang đứng giữa núi đồi, nhìn ngắm cảnh vật xung quanh, lòng trào dâng cảm xúc nhớ nhung về người yêu:
Anh yêu em như anh yêu đất nước
Vất vả đau thương tươi thắm vô ngần
Tình yêu của anh dành cho em cũng giống như tình yêu anh dành cho đất nước vậy. Đất nước Việt Nam ta đã phải trải qua bao nhiêu thăng trầm, gian khổ mới giành lại được độc lập, tự do. Bởi vậy, anh luôn trân trọng những gì mình đang có, trong đó có em. Anh mong muốn tình yêu của chúng ta sẽ đơm hoa kết trái, hạnh phúc bền vững đến muôn đời.
Nỗi nhớ da diết, mãnh liệt khiến anh liên tưởng đến những cung bậc khác nhau của tình yêu. Tình yêu gắn liền với cuộc sống hằng ngày, dù vui hay buồn thì cũng là cơ sở để vun đắp, bồi dưỡng cho tình yêu thêm sâu đậm, bền chặt:
Anh nhớ em mỗi bước đường anh bước
Mỗi tối anh nằm, mỗi miếng anh ăn
Có thể thấy, tình yêu của anh dành cho em thật tha thiết, nồng nàn. Nó luôn thường trực trong tâm trí anh, theo anh suốt chặng đường hành quân, từng giờ từng phút. Dù vui hay buồn, anh đều nghĩ đến em.
Tiếp nối mạch cảm xúc, hai câu thơ tiếp theo nói về khoảng cách địa lý xa xôi, cách trở:
Mây nước mênh mông, lòng anh càng nhớ em
Nhớ em, nhớ chiều mưa bay
Ở đây, tác giả đã vận dụng rất khéo léo thủ pháp phối thanh và ngắt nhịp linh hoạt để nhấn mạnh nỗi nhớ da diết của nhân vật trữ tình. Mây nước mênh mông gợi ra không gian bao la, rộng lớn. Giữa khung cảnh thiên nhiên hùng vĩ ấy, nổi bật lên hình ảnh một chàng trai đang đứng nhìn ngắm bốn phía. Lòng anh càng nhớ em. Câu thơ toát lên nỗi nhớ thương khắc khoải, da diết.
Câu thơ cuối cùng khép lại bài thơ là lời khẳng định chắc nịch về tình yêu:
Anh yêu em!
Chỉ ba chữ "Anh yêu em" thôi mà chứa đựng biết bao cảm xúc. Đó là tình yêu chân thành, đằm thắm mà anh dành cho em. Anh muốn nói thật nhỏ với em rằng "Anh yêu em" nhưng lại muốn vang lên cho cả đất trời nghe thấy. Đó là tiếng lòng thổn thức của trái tim, là tình yêu cháy bỏng của tuổi trẻ.
Bằng giọng thơ nhẹ nhàng, tha thiết, ngôn ngữ giản dị, trong sáng, Nguyễn Đình Thi đã mang đến cho người đọc cảm nhận sâu sắc về tình yêu quê hương đất nước và tình yêu lứa đôi. Hai tình cảm ấy song hành, sóng đôi và đan cài vào nhau xuyên suốt bài thơ. Qua đó, tác giả muốn khẳng định rằng, chỉ có đứng lên đấu tranh, ta mới có thể gìn giữ và bảo vệ được những gì thân yêu, gần gũi nhất với chính mình.
Như vậy, Nhớ xứng đáng là một trong những thi phẩm xuất sắc của Nguyễn Đình Thi. Bài thơ đã góp phần làm phong phú thêm kho tàng thơ ca Việt Nam về tình yêu quê hương đất nước.