phân tích truyện truyền kì người nghĩa phụ ở Khoái Châu

Phan Huy Chú đã từng nhận xét rằng: "Truyền kì mạn lục là "áng văn hay của các bậc đại gia"". Quả thật vậy, Truyền kì mạn lục có thể nói đã vượt xa các truyện kí lịch sử hay truyện cổ dân gian; nó là sự kết hợp giữa phương thức biểu đạt, ngôn ngữ,... và từ đó tạo ra những giá trị vô cùng to lớn. Nhắc đến Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ, người ta thường nhắc đến những tác phẩm tiêu biểu như: Chuyện người con gái Nam Xương, Chuyện chức phán sử đền Tản Viên,... Và ngoài những tác phẩm tiêu biểu được nói đến ở trên, chúng ta không thể không nhắc đến tác phẩm "Chuyện người nghĩa phụ ở Khoái Châu".

Trước khi tìm hiểu tác phẩm, chúng ta cùng nhau nói về tác giả Nguyễn Dữ. Ông sống vào khoảng thế kỉ 16 ở Hải Dương. Theo truyền thuyết, ông là học trò của Tuyết Giang Phu Tử Nguyễn Bỉnh Khiêm và là bạn học của Phùng Khắc Hoan. Ông học rộng, hiểu nhiều; từng làm quan dưới thời nhà Mạc, làm tri huyện dưới thời Lê nhưng sau đó đã lui về ở ẩn nơi rừng núi Thanh Hóa. Nguyễn Dữ luôn có khát khao về một xã hội yên bình, công bằng − nơi con người được sống trong sự yêu thương, đủ đầy, hạnh phúc. Nhắc đến những tác phẩm của ông, người ta liền liên tưởng ngay đến "Truyền kì mạn lục" và một trong các tác phẩm nổi tiếng là "Chuyện người nghĩa phụ ở Khoái Châu". Tác phẩm là một trong 20 truyện của "Truyền kì mạn lục" được viết vào khoảng nửa thế kỉ XVI. Tác phẩm xoay quanh Nhị Khanh − một người con gái mang đủ nét đẹp của người phụ nữ thời xưa nhưng lại không được hạnh phúc.

Nhị Khanh − con gái của Từ Đạt một vị quan ở Khoái Châu. Dù sinh ra trong gia đình có cha làm quan nhưng gia đình Nhị Khanh lại không mấy khá giả, có thể nói là "nghèo". Mặc dù vậy nhưng Nhị Khanh được Nguyễn Dữ miêu tả là người con gái xinh đẹp, vẻ đẹp ấy không chỉ ở ngoại hình mà còn được thể hiện ở sự dịu dàng, đoan trang. Nàng còn là người khéo léo, đoan trang, biết cách cư xử nên khi về nhà chồng thì gia đình vẫn rất cung thuận. Không chỉ được miêu tả là xinh đẹp, Nguyễn Dữ còn miêu tả nàng là người có phẩm chất cao đẹp. Thứ nhất là hiếu thảo. Nhị Khanh luôn lo lắng, quan tâm đến cha mẹ. Khi cha chồng bị vu oan và phải đi nhậm chức ở một nơi xa xôi, hiểm trở, nàng đã tình nguyện đi theo để chăm sóc, động viên ông. Nàng còn là người mẹ rất yêu thương con mình và là người vợ thủy chung đoan trang. Dù chồng có thói hư tật xấu, nàng vẫn hết lòng bao dung, khuyên ngăn chồng. Kể cả khi nàng mất, nàng cũng căn dặn chồng phải chăm sóc cho các con. Tóm lại, Nhị Khanh là điển hình cho hình mẫu những người phụ nữ tài sắc vẹn toàn khi xưa. Ấy vậy mà, dù có xinh đẹp hay tài giỏi thì số phận của nàng vẫn là một mảnh bi kịch. Nàng đã hi sinh bản thân mình vì chồng. Cái chết này của nàng là một bi kịch lớn, tạo nên biết bao xúc động với người đọc.

Chuyện không chỉ xoay quanh Nhị Khanh mà còn nhắc đến một số các nhân vật chính khác như: Trọng Qùy, Từ Đạt, Phùng Lập Ngôn. Trong chuyện, Từ Đạt là một vị quan nghèo ông lại là biểu tượng của sự tiết kiệm và đức trung thực. Ông là người dành cả một đời để xây dựng gia đình và đặc biệt hơn, ông là một người rất coi trọng nghĩa tình. Ngược lại với Từ Đạt, Phùng Lập Ngôn là đại diện cho tầng lớp giàu sang với tính cách xa hoa và chuộng sự dễ dãi. Tuy nhiên, Phùng Lập ngôn lại có lối sống nghiêm khắc và dẫn dục con cháu làm tròn bổn phận. Việc ông bị các quan triều đình hại phải đi nhậm chức ở nơi xa xôi đã cho thấy được sự liêm khiết, chính trực của ông.

Về nhân vật Trọng Quỳ, trước được Nguyễn Dữ miêu tả là người tài hoa (gái sắc trai tài) nhưng lớn lên lại ăn chơi lêu lổng. Tuy nhiên, mối quan hệ của chàng với Nhị Khanh không phải là một chiều bởi chàng vẫn luôn kính trọng và nghe theo lời của vợ. Chính vì điều ấy nên vợ chồng chàng mới được đoàn tụ sau biến cố. Thế nhưng, khi chàng giao thiệp với Đỗ Tam, chàng đã không nghe theo lời khuyên bảo của vợ và rồi biến cố lại ập đến. Nhị Khanh đã không chịu nổi tính ăn chơi của chồng. Nàng bị Trọng Quỳ "giao" cho Đỗ Tam. Sau cùng, nàng đã tìm đến cái chết.

Đã điểm qua một vài nhân vật cùng những chi tiết quan trọng thì không thể không nhắc đến yếu tố kì ảo. Đây là yếu tố quan trọng góp phần tạo nên "Truyền kì mạn lục". Yếu tố kì ảo trong văn bản được thể hiện ở chỗ: sau khi Nhị Khanh chết thì được Thượng Đế giao cho giữ sổ sách ở tòa đền Trưng Vương. Nàng nghe được từ các vị chư tiên rằng nhà họ Hồ sắp lụi tàn và một chân nhân họ Lê xuất hiện (đó là Lê Thái Tổ − Lê Lợi) nên nàng đã báo mộng hẹn gặp Trọng Qùy và kể lại chuyện này cho chàng nghe. Nàng còn khuyên chồng nên để hai con theo vị tướng ấy sau đó thì về trời. Những chi tiết kì ảo trên đã làm lôi cuốn, thu hút người đọc. Nó vừa đẩy cốt truyện vừa thúc đẩy các diễn biến mới và tạo tình huống để nhân vật bộc lộ tính cách. Không chỉ thế, nó còn tạo ra một cái kết có hậu và thể hiện được tinh thần nhân đạo của tác giả.

Tác phẩm không chỉ là bức tranh về gia đình mà còn phản ánh số phận bị kịch của người phụ nữ trong xã hội xưa cũng như phê phán xã hội phong kiến. Không chỉ thế, tác phẩm còn khẳng định được giá trị của sự chân thành và hối cải. Có lẽ, chính vì những điều trên mà tác phẩm "Chuyện người nghĩa phụ ở Khoái Châu" của Nguyễn Dữ đã có được một vị trí vô cùng to lớn trong lòng người đọc. Và chắc chắn, tác phẩm sẽ còn sống mãi trong tâm trí của độc giả.