TIẾN SĨ GIẤY Cũng cờ, cũng biển, cũng cân đai. Cũng gọi ông nghè có kém ai. Mảnh giấy làm nên thân giáp bảng[1], Nét son điểm rõ mặt văn khôi[2]. Tấm thân xiêm áo sao mà nhẹ? Cái giá khoa danh ấy mới h...

Bài thơ "Tiến sĩ giấy" là một tác phẩm tiêu biểu của thể loại thơ trào phúng trong văn học Việt Nam. Qua những câu thơ dí dỏm, hài hước, Trào Phúng đã phê phán sâu sắc thực trạng xã hội lúc bấy giờ, đặc biệt là hiện tượng "tiến sĩ giấy" – những người có bằng cấp, danh hiệu nhưng thiếu năng lực thực sự, gây nên nhiều hệ lụy cho xã hội.

Trước hết, về nội dung, bài thơ phản ánh hiện tượng học hành hình thức, bằng cấp không đi đôi với tài năng và năng lực thực tế. Nhân vật "tiến sĩ giấy" là hình ảnh ẩn dụ cho những người được phong danh hiệu học vị, nhưng thực chất chỉ có "mảnh giấy" làm "thân giáp bằng" – tức chỉ dựa vào tấm bằng mà không có kiến thức hoặc phẩm chất xứng đáng. Câu "Cũng cờ, cũng biển, cũng cân đai" cho thấy họ ăn mặc, trình bày theo lễ nghi, danh hiệu của một người có học, nhưng bản chất chỉ là hình thức giả tạo, thiếu thực chất. Hình ảnh "mảnh giấy" làm thân giáp bằng như một chiếc áo giáp mỏng manh, dễ vỡ, hàm ý sự giả tạo và mong manh của những danh hiệu này.

Tiếp theo, về nghệ thuật, tác giả sử dụng biện pháp so sánh, ẩn dụ và đối lập một cách sắc bén để làm nổi bật ý nghĩa phê phán. Ví dụ, hình ảnh "Nét son điểm rõ mặt văn khôi" không phải là ca ngợi mà ngược lại, đây là cách nói mỉa mai về sự tô điểm bề ngoài của những người tiến sĩ giấy, tạo ra vẻ uy nghi nhưng thực chất là giả dối. Câu hỏi tu từ "Tấm thân xiêm áo sao mà nhẹ?" càng nhấn mạnh tính hình thức, hời hợt của nhân vật. Câu "Cái giá khoa danh ấy mới hời" làm rõ hơn giá trị rẻ mạt, không đáng tin cậy của danh hiệu ấy.

Ngoài ra, ngôn ngữ thơ đơn giản, gần gũi nhưng giàu sức gợi, kết hợp với giọng điệu hài hước, châm biếm, khiến bài thơ dễ nhớ, dễ truyền đạt và tạo ấn tượng sâu sắc. Cách dùng từ như "ghé tréo", "lọng xanh", "ngồi bánh choẹ" tạo hình ảnh sinh động, chân thực nhưng đồng thời hài hước, vừa khiến người đọc bật cười vừa phải suy ngẫm.

Về ý nghĩa xã hội, bài thơ là lời cảnh tỉnh về sự nạn bằng cấp giả và sự xa rời giá trị thực chất của tri thức. Trong xã hội xưa, việc lấy bằng tiến sĩ là con đường danh giá, được kính trọng. Tuy nhiên, khi bằng cấp chỉ còn là tờ giấy, người ta lấy bằng không vì học, không vì tài mà vì hình thức, vì lợi ích cá nhân thì xã hội sẽ bị tổn hại. Những "tiến sĩ giấy" ấy có thể làm mất uy tín nền giáo dục, khiến những người thực sự có tài bị lu mờ, đồng thời kéo lùi sự phát triển của đất nước.

Thêm vào đó, bài thơ còn phản ánh mối quan hệ giữa học vấn và thực tế xã hội. Tiến sĩ giấy không thực sự có kiến thức sâu sắc để phục vụ xã hội mà chỉ biết khoe mẽ, phô trương, làm cho người khác lầm tưởng. Điều này là lời nhắc nhở về sự cần thiết của việc học thật, làm thật, sự kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, giữa học thuật và đạo đức.

Có thể thấy, bài thơ không chỉ có giá trị phê phán xã hội mà còn mang tính giáo dục sâu sắc, khuyến khích mỗi người học hành nghiêm túc, rèn luyện thực lực thay vì chạy theo danh vọng giả tạo. Thông điệp ấy rất có giá trị trong mọi thời đại, nhất là trong xã hội hiện đại ngày nay khi mà vấn đề bằng cấp và trình độ vẫn là một đề tài được nhiều người quan tâm.

Kết lại, bài thơ "Tiến sĩ giấy" bằng giọng điệu trào phúng hài hước nhưng sâu cay đã thành công trong việc vạch trần những mặt trái trong xã hội, lên án hiện tượng bằng cấp rởm, hình thức, thiếu thực chất. Qua đó, tác giả truyền tải một thông điệp rõ ràng về sự cần thiết của tri thức chân chính, của việc học hành nghiêm túc và sống có trách nhiệm. Bài thơ không chỉ có giá trị văn học mà còn có ý nghĩa xã hội lớn lao, góp phần làm sáng rõ tư tưởng nhân văn và đạo lý sống của con người.

Của bạn!