Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng Họ truyền lửa cho mỗi nhà từ hòn than qua con cúi Họ truyền giọng điệu mình cho con tập nói Họ gánh theo tên xã, tên làng trong mỗi chuyến di dân Họ đắp đập be...

“ Có mối tình nào nặng hơn mối tình tổ quốc?”

Biết bao thi nhân đã để lại một gia tài khổng lồ cho nên văn học nước nhà những tác phẩm về đề tài Tổ

quốc. Họ, cùng với trái tim chân thành, một tấm lòng nồng nàn yêu nước đã ghi lại, đã vẽ lại một Đất Nước với

những hình ảnh lớn lao, kì vĩ, họ nhìn Đất Nước qua những thứ tráng lệ, hào hoa và trang trọng nhất. Nhưng có

một nhà thơ đã đi trái lại với đa số những nhà thơ khác, đó là Nguyễn Khoa Điềm. Ông cảm nhận Đất Nước qua

những hình ảnh giản dị nhất, đơn sơ nhất và thân thuộc nhất và cũng không kém phần trang trọng. Tất cả những

điều đó được ông gói gọn trong đoạn trích “Đất Nước” trường ca “Mặt đường khát vọng”. Đoạn trích đã thể hiện

được một tư tưởng Đất Nước mới mẻ, và rõ nét nhất qua đoạn trích sau:

“ Họ giữ truyền cho ta hạt lúa ta trồng

Họ truyền lửa cho mỗi nhà từ hòn than qua con cúi

Họ truyền giọng điệu cho con mình tập nói

Họ gánh theo tên xã tên làng trong mỗi chuyến di dân

Họ đắp đập be bờ cho người sau trồng cây hái trái

Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm

Có nội thù thì vùng lên đánh bại

Để Đất Nước này là Đất Nước Nhân dân

Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”.

Không còn là một khái niệm trừu tượng, chung chung; Nguyễn Khoa Điềm lý giải khái niệm Đất Nước

từ :“ Đất là nơi anh đến trường/ Nước là nơi em tắm” sau đó mới “ Đất Nước là nơi dân mình đoàn tụ”. Chính vì

lý giải một cách rõ ràng, rành mạch như thế thì ở đây tác giả mới có thể khẳng định chắc chắn rằng Đất Nước

này của của nhân dân ta.

“Họ giữ và truyền cho ta hạt lúa ta trồng

Họ chuyền lửa qua mỗi nhà từ hòn than qua con cúi”

Xuất hiện từ rất sớm, nền văn minh lúa nước đã nuôi sống biết bao thế hệ ông cha ta. Trong công việc

sản xuất, lao động thường ngày nhân dân ta đã làm ra hạt gạo; điều này không chỉ nuôi sống chính bản thân họ

mà còn góp phần thúc đẩy và phát triển nền nông nghiệp nước ta. Và cho đến bây giờ, việc trồng lúa nước vẫn

được người dân lưu truyền đồng thời còn giúp giữ gìn thói quen sản xuất sinh hoạt của ông cha ta.

Đi liền với việc giữ và truyền hạt lúa để dân ta sinh tồn là sự truyền giữ ngọn lủa từ đời này sang đời khác. Hình

ảnh ngọn lửa còn đại diện cho một bước phát triển khác của loài người đó là phát hiện ra lửa. Ngọn lửa đem lại

ánh sáng cho bao ngôi nhà, giúp sưởi ấm qua bao đêm rét lạnh buốt và xua đuổi cả thú dữ. Đưa con người từ

sinh sống bằng săn bắt hái lượm sang ăn chín uống sôi.

Ngọn lửa còn cho thấy được công cuộc giữ nước gian lao mà tổ tiên đã trải qua:

“ hỏa mai đánh bằng rơm con cúi cũng đốt xong nhà dạy đạo kia”

Tinh thần yêu nước, bất khuất chống ngoại xâm cũng từ đây mà có. Chỉ bằng những vật liệu thô sơ nhưng nhờ

vào lòng yêu nước, tinh thần dân tộc nhân dân ta cũng có thế đánh tan quân thù, họ là những con người anh

dũng, kiên cường, họ hiện ra với một lịch sử hào hùng và đáng quý trọng.

“Họ truyền giọng điệu cho con mình tập nói

Họ gánh theo tên làng tên xã trong mỗi chuyến di dân”

Một nét đẹp văn hóa khác mà khi nhắc đến một Đất Nước thường được đề cập đến đó chính là giọng

nói. Tiếng Việt ta thường biết đến là một thứ tiếng mang nhiều âm sắc mà chính nó đã làm cho tiếng Việt trở nên

đặc biệt. Trong cuộc sống thường ngày, người dân sử dụng tiếng nói để giao tiếp qua đó, bằng cách tự nhiên

nhất họ đã truyền cho con cháu mình âm sắc tự nhiên nhất để thế hệ sau này không quên đi cội nguồn, gốc gác.

Chính lời ăn tiếng nói hằng ngày đó đã tạo ra thứ của cải vô lâu đời và vô cùng quý giá của dân tộc: Tiếng Việt.

Cùng với cách trên, họ luôn mang theo tên làng tên xã của họ trong mỗi chuyến di dân. Điều này không chỉ

khẳng định lòng yêu quý đối với quê hương, họ luôn một lòng hướng về nơi chôn nhau cắt rốn. Chính vì lẽ này

mà đạo lý “uống nước nhớ nguồn” đã khắc sâu vào trong tâm trí của mỗi con người. Họ gánh theo tên làng còn

muốn nhắc nhở con cháu họ, những thế hệ sau biết về tổ tiên mình, để mọi đứa con đều biết quê hương mình để mỗi đứa con đều có quê hương để về.

Chính nhân dân đã tạo nên đất nước này nên họ, họ đã đặt nền móng sự sống cho Đât Nước. Từ việc truyền

hạt gạo, chuyền lửa đến chuyền giọng nói; và không chỉ có thế, họ còn là những chiến binh, những người dân

anh dũng sẵn sàng vùng lên đánh nội thù, chống ngoại xâm để bảo vệ chính quên hương, Đất Nước mình tạo

ra:

“ Có ngoại xâm thì chống ngoại xâm

Có nội thù thì vùng lên đánh bại”

Bằng cách sử dụng lối điệp cấu trúc hô ứng, hai câu thơ cùng với sự phối hợp động từ mạnh “chống”, “

vùng lên” khiến cho giọng thơ trở nên rắn rỏi, cương quyết, đanh thép mà không kém phần tình cảm. Bởi nhân

dân ta có truyền thống bất khuất chống giặc ngoại xâm, chính cái truyền thống tốt đẹp đó được gieo trong mỗi

con người mà Đất Nước tuyệt vời này được gìn giữ, độc lập đến tận bây giờ. Truyền thống ấy như: “làn sóng vô

cùng mạnh mẽ, to lớn, nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và lũ cướp

nước”.

Đây là vẻ đẹp của sự thật lịch sử, vẻ đẹp là tiền đề cho văn hóa và nuôi dưỡng văn hóa. Chỉ qua hai câu thơ với

lối dùng từ mộc mạc giản dị, giọng thơ vừa trữ tình vừa tự sự đã khẳng định được sức mạnh lớn lao, to lớn của

Nhân dân trong sự nghiệp giữ nước và dựng nước.

Từ việc đưa ra những lý lẽ trên, đến đây, tư tưởng về một Đất Nước mới đã được định nghĩa xong:

“Để Đất Nước này là Đất Nước của Nhân dân

Đất Nước của Nhân dân, Đất Nước của ca dao thần thoại”

Hai câu thơ là lời khẳng định một cách chắc nịch, lời khẳng định ấy là nguồn cảm hứng cho cả đoạn

đoạn trích trên và cả đoạn trích Đất Nước. Đây còn là tình cảm chân thành, mãnh liệt của nhà thơ đối với Đất

Nước. Hơn ai hết, Nguyễn Khoa Điềm hiểu rằng, để có được đất nước ngày hôm nay trường tồn và vững mạnh

thì ông cha ta, tổ tiên ta đã đánh đổi rất nhiều mới có được, họ đã “hóa thân thành dáng hình xứ sở” để nuôi

dưỡng bao đời sau, để bảo vệ cho con cháu. Bởi như thế, Đất Nước không của riêng ai mà Đất Nước này là của

chung, của mọi người dân nằm trong đó. Nó mãi mãi thuộc về Nhân dân.

Để chốt lại đoạn thơ, NKĐ nói rằng Đất Nước của ca dao thần thoại. Đây là một câu nói nhằm khẳng định lại một

lần nữa, khẳng định chắc chắn ĐÂY CHÍNH LÀ ĐẤT NƯỚC CỦA NHÂN DÂN. Bởi khi nhắc đến ca dao thần

thoại là nhắc đến nhân dân. Chính những người dân là người đã tạo ra văn hóa, sáng tạo ra ca dao thần thoại,

mà “đất nước của ca dao thần thoại” là một đất nước tươi đẹp vô cùng, một đất nước đẹp như vầng trăng cổ

tích, ngọt ngào tựa như lời ru ấm áp của mẹ. Ông cha ta đã tạo ra một Đất Nước đẹp đến như thế đấy!

Bằng cách giải thích độc đáo, rất riêng này của NKĐ mà khái niệm Đất Nước vô hình, trừu tượng trở nên rõ

ràng, hiện hữu. Chính những chiều sâu về văn hóa mà ông thể hiện trong đoạn thơ trên đã tạo ra “gương mặt

thơ NKĐ”. Chính vì lẽ đó mà khi nhắc đến nhà thơ viết về tổ quốc thì NKĐ luôn là cái tên sáng giá luôn được

nhắc đến như ngày hôm nay.

NKĐ đã từng tâm sự: “Đất Nước của những người khác là những huyền thoại, những anh hùng. Nhưng

đối với tôi Đất Nước là của con người vô danh, của người dân”. Có lẽ bởi vì chính tư tưởng đó mà thơ của ông

luôn mang tính sáng tạo, đi sâu vào trong tâm trí người đọc, và đến tận bây giờ những vần thơ của ông không

nhuốm màu bụi xám mà luôn được mọi người biết đến