phân tích truyện ngắn nhành mai của nguyễn minh châu

Nguyễn Minh Châu là một ngòi bút có ảnh hưởng lớn đối với nền văn học Việt Nam vào giai đoạn chiến tranh và thời kỳ đổi mới. Là một nhà văn nhạy bén với sự thay đổi của thời đại, đặc biệt là thời kỳ chiến tranh. Mỗi tác phẩm của Nguyễn Minh Châu đều mang tính nhân văn rất cao. Ông là người đi tiên phong trong phong trào mở đường cho công cuộc đổi mới văn học, luôn đi tìm sự thật và viết lên những góc khuất trong đời sống mang đến nhiều dư âm cho bạn đọc.

“Nhành mai” là một trong bảy truyện ngắn xuất sắc của Nguyễn Minh Châu in trong tập truyện đầu tay “Những vùng trời khác nhau” 1970. Tập truyện đã bộc lộ một số đặc điểm trong bút pháp của Nguyễn Minh Châu là sử dụng hình ảnh mang tính biểu tượng: nhành mai, mảnh trăng (Mảnh trăng cuối rừng), dòng suối (Suối nguồn)…

Truyện ngắn Nhành mai không chỉ là bức tranh chân thực về cuộc đời, số phận và vẻ đẹp kiên cường, bất khuất con người trong kháng chiến chống Mĩ mà còn là bài ca về tình yêu quê hương đất nước, tình yêu lứa đôi thầm kín mà sâu sắc. Tất cả được thể hiện qua nghệ thuật trần thuật độc đáo, tinh tế. Nhành mai là một trong bảy truyện ngắn xuất sắc nhất của Nguyễn Minh Châu được in trong tập “Những vùng trời khác nhau”, xuất bản năm 1970. Truyện được kể theo ngôi thứ nhất, điểm nhìn hạn tri đặt vào nhân vật chính xưng tôi, người chiến sĩ thuộc đơn vị pháo tên Lượng. Xuyên suốt tác phẩm là những xúc cảm chân thực, những hồi ức đan xen của Lượng về cuộc kháng chiến, về làng Đằng, sông Thong, về người con gái tên Thận…Thông qua đó, tác giả làm nổi bật số phận, tính cách, đời sống tâm hồn của con người, đặc biệt là những người lính trong kháng chiến; từ đó gửi gắm những thông điệp, triết lý nhân sinh sâu sắc.

Truyện ngắn là bức tranh chân thực về cuộc đời, số phận con người trong kháng chiến: cuộc chiến ác liệt đã tàn phá xóm làng, cướp đi ngôi nhà của mẹ con Thuận, lấy đi xương máu của người dân làng Đằng, của Lượng, của những người lính pháo binh và sinh mạng của biết bao người dân vô tội.

Truyện ngắn là bài ca về vẻ đẹp con người và tình người trong kháng chiến. Điều này được thể hiện qua tinh thần đấu tranh quả cảm, anh dũng kiên cường của người dân làng Đằng, của các chiến sĩ pháo binh. Tiêu biểu là chiến sĩ Lượng bị thương nặng nhưng vẫn kiên cường chiến đấu, Thận từ chối xuống hầm, kiên quyết ở lại cầm vũ khí giết giặc và cứu thương binh. Ngoài ra, còn có nghĩa tình quân dân thắm thiết thể hiện qua sự chăm sóc ân cần, tình cảm chân thành của người dân làng Đằng, của bà cụ mẹ Thận dành cho người lính khi họ đóng quân tại làng. Vẻ đẹp con người và tình người còn là mối tình thầm kín, đẹp đẽ, thuỷ chung vượt qua bom đạn, thử thách của Thận và Lượng. Từ tình yêu đôi lứa mở rộng ra là tình yêu quê hương, đất nước mãnh liệt, tinh thần sẵn sàng chiến đấu hy sinh vì tổ quốc.

Đọc đoạn trích “Nhành mai” người đọc không thấy nặng nề, u ám và vẫn lạc quan bởi đẹp con người và tình người trong kháng chiến. Ngoài tinh thần đấu tranh quả cảm, anh dũng kiên cường của người dân làng Đằng, của các chiến sĩ pháo binh còn nổi bật hình ảnh nhân vật Thận. Giặc có thể đốt làng, phá nhà, tàn sát người dân vô tội nhưng không thể giết chết tinh thần anh dũng kiên cường của người con gái ấy. Trong hồi ức của Lượng, ở lần gặp gỡ đầu tiên, Thận là cô gái có tính cách dịu dàng, đầy nữ tính. Vậy mà  chiến tranh, bom đạn đã tôi luyện cô trở thành một người con gái bất khuất kiên cường. Trước lời đề nghị đưa dân làng xuống hầm tránh đạn, cô từ chối kiên quyết ở lại cầm vũ khí giết giặc và cứu thương binh “Thận không nghe. Cô chỉ có một thanh mã tấu, liền vứt thanh mã tấu xuống, nhặt lấy cây tiểu liên của tôi bắn chết một tên địch rồi cõng tôi lui về phía sau”. Chi tiết ấy gợi nhắc đến hình ảnh người mẹ trong truyện ngắn “Nhũng đứa con trong gia đình” của Nguyễn Thi tay cắp rổ, tay bế con đến đồn giặc kiên quyết đòi đầu người chồng vừa bị giết. Thận thật đáng khâm phục, là đại diên cho người phụ nữ Việt Nam trong hai cuộc kháng chiến kiên cường trước kẻ thù, giàu tình yêu thương với đồng đội, thủy chung với cách mạng.

Tác phẩm chứa đựng những đặc trưng nổi bật của nghệ thuật truyện ngắn với tình huống truyện độc đáo được xây dựng thông qua cuộc gặp gỡ tình cờ giữa nhân vật tôi và Thận. Không gian nghệ thuật được lấy bối cảnh từ cuộc kháng chiến chống Mĩ của dân tộc. Không gian trong truyện có sự dịch chuyển linh hoạt từ không gian chiến trường đến không gian làng Đằng, sông Thăng. Thời gian đan xen giữa quá khứ trong hồi ức của nhân vật tôi và hiện tại. Ngôi kể thứ nhất, điểm nhìn hạn chi đặt vào nhân vật chính tôi, cho phép nhà văn đi sâu vào khi thác thế giới nội tâm của nhân vật. Nghệ thuật xây dựng nhân vật mang tính điển hình, tập trung khắc hoạ tính cách, phẩm chất nhân vật thông qua các chi tiết miêu tả ngoại hình, cử chỉ, hành động, dòng suy nghĩ. Ngôn ngữ giản dị, gần gũi, giàu sắc thái biểu cảm.

Nhành mai là tác phẩm tiêu biểu cho truyện ngắn viết về đề tài người lính trong kháng chiến. Qua tác phẩm, nhà văn Nguyễn Minh Châu muốn thể hiện tấm lòng xót thương cho số phận đau thương của con người; ngợi ca vẻ đẹp bất khuất kiên cường, sự hi sinh anh dũng của người lính và những người dân yêu nước trong kháng chiến. Thể hiện tinh thần lạc quan niềm tin vào tình yêu và sự hồi sinh.

Hơn nửa thế kỉ đã đi qua, chiến tranh cũng đã lùi xa nhưng vẻ đẹp của con người, tình người trong tác phẩm “Nhành mai” vẫn còn đó. Nó nhắc nhở chúng ta về những năm tháng đau thương mà quật khởi của dân tộc, về trách nhiệm của tầng lớp hậu thế trong việc gìn giữ thành quả cách mạng, biết ơn và ghi nhớ những hi sinh, công lao to lớn của thế hệ đi trước.