Phân tích tác dụng câu hỏi tu từ được sử dụng trong đoạn trích “ xuân không mùa” của xuân diệu

Đỗ Thùy Linh

Trong đoạn trích “Xuân không mùa” của Xuân Diệu, câu hỏi tu từ là một phương tiện nghệ thuật quan trọng, đóng vai trò lớn trong việc truyền tải cảm xúc và tư tưởng của tác giả. Tác dụng của câu hỏi tu từ trong đoạn trích có thể được phân tích qua các khía cạnh sau:

1. Thể hiện tâm trạng và cảm xúc của tác giả:

• Câu hỏi tu từ thường không cần câu trả lời trực tiếp, nhưng nó lại chứa đựng một sự suy tư sâu sắc, một sự dằn vặt hoặc cảm giác bế tắc của người nói. Trong "Xuân không mùa," câu hỏi tu từ được sử dụng để diễn tả sự hoang mang, nỗi buồn và sự tiếc nuối của Xuân Diệu trước sự biến đổi của thời gian và cuộc sống.
• Ví dụ: “Xuân đâu? Đâu thấy xuân đâu nữa?” Câu hỏi này không chỉ thể hiện sự ngỡ ngàng, hoài nghi mà còn là nỗi đau khổ khi cái đẹp và sức sống của mùa xuân dường như đã biến mất, để lại sự trống trải, lạc lõng.

2. Tạo nên bầu không khí u buồn, trống trải:

• Câu hỏi tu từ góp phần làm tăng tính chất u ám, lạnh lẽo của bài thơ. Nó như một tiếng thở dài, một lời than thở không có hồi đáp, làm cho người đọc cảm nhận sâu sắc hơn nỗi cô đơn và sự mất mát mà tác giả muốn truyền tải.
• Những câu hỏi này không chỉ đơn thuần là sự chất vấn mà còn gợi lên một cảm giác lạc lõng, không tìm thấy hướng đi, không biết bám víu vào đâu trong một thế giới mà mùa xuân – biểu tượng của sự sống, tình yêu – đã không còn.

3. Nhấn mạnh sự vô nghĩa, bất lực của ngôn từ và cảm xúc:

• Xuân Diệu sử dụng câu hỏi tu từ để nhấn mạnh sự bất lực của ngôn từ trong việc diễn tả cảm xúc. Khi tác giả hỏi, ông cũng đang tự thú nhận rằng ngôn từ không thể diễn tả hết nỗi buồn, sự mất mát mà ông đang cảm nhận.
• Câu hỏi tu từ này trở thành một cách để thể hiện sự bất lực trước những biến đổi không thể tránh khỏi của thời gian, khi mùa xuân, với tất cả ý nghĩa tươi đẹp của nó, đã trở nên xa vời, không còn hiện hữu.

4. Tạo nhịp điệu cho bài thơ:

• Câu hỏi tu từ, khi được lặp lại, góp phần tạo nên nhịp điệu đặc biệt cho bài thơ. Nhịp điệu này không đều đặn, mà mang tính gián đoạn, như những tiếng nghẹn ngào, như những dòng suy tư không liền mạch của một tâm hồn đang rơi vào trạng thái buồn đau và mất phương hướng.
• Sự lặp lại của câu hỏi cũng làm cho bài thơ trở nên ám ảnh hơn, mỗi câu hỏi như một nhát cắt sâu hơn vào nỗi đau của tác giả, đồng thời kéo người đọc vào dòng chảy cảm xúc ấy.

5. Khơi gợi suy nghĩ, đồng cảm từ người đọc:

• Câu hỏi tu từ mở ra không gian cho người đọc suy ngẫm và cảm nhận. Người đọc không chỉ tiếp nhận câu hỏi một cách thụ động mà còn bị cuốn vào việc tự tìm câu trả lời trong chính cảm xúc và trải nghiệm của mình.
• Qua đó, câu hỏi tu từ không chỉ làm nhiệm vụ diễn đạt tâm trạng của tác giả mà còn tạo nên mối liên kết cảm xúc giữa tác giả và người đọc, giúp họ dễ dàng đồng cảm với những nỗi niềm mà Xuân Diệu đang trải qua.