Phân tích tác dụng của từ tượng thanh tượng hình trong bài thơ Thu Điếu

Phạm Nhật Minh Bài thơ "Thu điếu" của Nguyễn Khuyến là một tác phẩm nổi bật trong nền văn học Việt Nam, thể hiện nét đẹp của thiên nhiên và tâm trạng của con người trong mùa thu. Trong bài thơ này, tác giả sử dụng từ tượng thanh và tượng hình rất hiệu quả để tạo ra những hình ảnh sống động và âm thanh chân thực, làm cho người đọc cảm nhận sâu sắc hơn về cảnh sắc và tâm trạng. Dưới đây là phân tích tác dụng của các từ tượng thanh và tượng hình trong bài thơ.

1. Từ tượng thanh

Từ tượng thanh là những từ gợi lên âm thanh, giúp người đọc cảm nhận được tiếng động, âm vang của cảnh vật. Trong "Thu điếu", Nguyễn Khuyến sử dụng âm thanh để gợi tả sự yên tĩnh, thanh bình của mùa thu:

• Âm thanh của tiếng nước chảy: “Nước biếc dâng sông, trời xanh ngắt.”
• Âm thanh này không chỉ tạo ra sự tĩnh lặng mà còn mang lại cảm giác thư thái. Âm thanh nhẹ nhàng của nước chảy, kết hợp với hình ảnh của trời xanh, tạo nên một khung cảnh thanh bình, dịu dàng.
• Âm thanh của tiếng ve: “Văng vẳng bên tai tiếng ve kêu.”
• Tiếng ve kêu là âm thanh đặc trưng của mùa hè, nhưng khi xuất hiện trong bài thơ mùa thu, nó gợi lên một sự hoài niệm, nhắc nhở về sự trôi chảy của thời gian. Âm thanh văng vẳng, nhè nhẹ làm cho người đọc cảm nhận được sự lắng đọng của thời gian và tâm tư của con người.

2. Từ tượng hình

Từ tượng hình là những từ gợi lên hình ảnh, giúp người đọc hình dung được không gian, cảnh sắc trong bài thơ. Trong "Thu điếu", tác giả đã sử dụng các từ tượng hình rất khéo léo:

• Hình ảnh của chiếc thuyền: “Thuyền ai thấp thoáng bên sông.”
• Hình ảnh chiếc thuyền thấp thoáng giữa dòng nước mang lại cảm giác bình yên, êm đềm. Nó cũng tạo ra sự liên tưởng về cuộc sống tĩnh lặng của con người trong mùa thu, làm nổi bật vẻ đẹp yên bình của cảnh vật.
• Hình ảnh của cỏ cây: “Lá vàng rơi rụng.”
• Hình ảnh này không chỉ phản ánh vẻ đẹp của mùa thu mà còn biểu trưng cho sự thay đổi, sự tàn phai của thời gian. Cảm giác buồn man mác xuất hiện qua hình ảnh lá vàng rơi, gợi lên nỗi nhớ, nỗi trăn trở của con người về cuộc sống.

3. Tác dụng tổng thể

Sự kết hợp giữa từ tượng thanh và từ tượng hình trong "Thu điếu" giúp tạo ra một không gian sống động, giàu cảm xúc. Người đọc không chỉ thấy được cảnh sắc mùa thu mà còn cảm nhận được tâm trạng của nhân vật trữ tình, những cảm xúc sâu lắng, nỗi hoài niệm và sự trăn trở trước dòng chảy của thời gian.

• Khắc họa tâm trạng: Từ tượng thanh và tượng hình không chỉ mô tả cảnh sắc mà còn thể hiện rõ nét tâm trạng của con người. Những âm thanh và hình ảnh gợi lên không chỉ là cảnh vật bên ngoài mà còn là tâm tư, tình cảm bên trong của nhân vật.
• Tạo nên sự hòa quyện giữa thiên nhiên và con người: Qua những âm thanh và hình ảnh, tác giả đã làm nổi bật mối liên hệ giữa con người với thiên nhiên, tạo nên một bức tranh hài hòa giữa cảnh sắc mùa thu và tâm hồn con người.

Kết luận

Tóm lại, từ tượng thanh và tượng hình trong bài thơ "Thu điếu" của Nguyễn Khuyến không chỉ giúp người đọc hình dung rõ ràng về cảnh vật mà còn mang lại những trải nghiệm cảm xúc sâu sắc. Chúng thể hiện sự tinh tế trong nghệ thuật thơ ca, đồng thời phản ánh tâm trạng và nỗi lòng của con người trước vẻ đẹp của thiên nhiên và sự trôi chảy của thời gian