Nguyễn Du là một đại thi hào dân tộc, một danh nhân văn hóa thế giới, tên tuổi của ông gắn liền với tác phẩm “Truyện Kiều”. Tác phẩm là sự kết tinh toàn bộ tài năng sáng tạo và tâm tư, tình cảm của Nguyễn Du. Đọc các đoạn trích “Trao duyên”, “Nỗi thương mình” hay “Lời tiễn dặn”… chúng ta sẽ thấy rõ điều đó. Đoạn trích “Thúy Kiều báo ân báo oán” được trích từ “Truyện Kiều” thể hiện khá đầy đủ bút pháp nghệ thuật của Nguyễn Du trên các phương diện ngôn ngữ, tả cảnh ngụ tình và khắc họa tính cách nhân vật qua ngôn ngữ, hành động và cử chỉ. Điều này được thể hiện rõ trong phần 3 của đoạn trích “Thúy Kiều báo ân báo oán”.
Đoạn trích nằm ở phần hai “Gia biến và lưu lạc”. Sau khi biết mình bị Sở Khanh lừa, Thúy Kiều vô cùng đau đớn, tủi nhục. Nàng quyết định bán mình cho Mã Giám Sinh để lấy tiền cứu cha và em. Từ đó cuộc đời nàng gắn liền với những sóng gió, thăng trầm. Sau nhiều gian nan thử thách, cuối cùng Kiều đã gặp được người yêu thương mình thật lòng - Kim Trọng. Trong buổi gặp gỡ đầu tiên sau bao năm xa cách, Kiều đã kể lại cho Kim Trọng nghe về cuộc sống khổ cực, tủi nhục của mình trong suốt mười lăm năm trời lưu lạc.
Phần ba của đoạn trích “Thúy Kiều báo ân báo oán” là phần tiếp theo của câu chuyện. Sau khi kể xong câu chuyện của mình, Kiều đã nhờ Thúc Sinh trả ơn giúp đỡ mà chàng dành cho mình trong lúc khó khăn, hoạn nạn. Trước hết, Kiều bày tỏ tấm lòng tri ân đối với Thúc Sinh:
“Nàng rằng: Nghĩa trọng nghìn non...
Làm con đâu dám cãi cha
Vâng lời cha mới phải đạo con”
Kiều coi Thúc Sinh như ân nhân của mình, đã giúp đỡ cô trong lúc khó khăn nhất. Cô bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với Thúc Sinh và mong muốn được đền đáp công ơn của chàng. Kiều cũng nhắc đến mối quan hệ giữa cha mẹ và con cái, khẳng định rằng làm con thì không nên cãi lời cha mẹ. Đây là một biểu hiện của lòng hiếu thảo và tôn trọng truyền thống gia đình.
Sau khi bày tỏ tấm lòng tri ân đối với Thúc Sinh, Kiều đề nghị Thúc Sinh trả ơn bằng cách giúp đỡ Hoạn Thư, vợ cả của chàng:
“Gấm trăm cuốn bạc nghìn cân...
Mặt sao tròng đỏ cầm trăng lại lờ
Lại sao tròng trắng đẩy đưa tròn”
Kiều sử dụng hình ảnh “gấm trăm cuốn bạc nghìn cân” để diễn tả sự giàu có và quyền lực của Hoạn Thư. Tuy nhiên, Kiều không cầu xin Hoạn Thư tha thứ mà chỉ yêu cầu Thúc Sinh giúp đỡ Hoạn Thư thoát khỏi tội lỗi. Điều này cho thấy Kiều là một người phụ nữ thông minh, hiểu biết và có lòng vị tha.
Cuối cùng, Kiều nói lời tạm biệt với Thúc Sinh và hứa hẹn sẽ gặp lại nhau trong tương lai:
“Trăm nghìn gửi lạy tình quân
Tạ lòng dễ xứng báo ân gọi là”
Kiều dùng cụm từ “trăm nghìn gửi lạy tình quân” để thể hiện lòng biết ơn sâu sắc đối với Thúc Sinh. Cô cũng hứa hẹn sẽ gặp lại chàng trong tương lai, nhưng không tiết lộ thời gian cụ thể. Điều này cho thấy Kiều vẫn còn nặng lòng với Thúc Sinh và hy vọng sẽ có ngày gặp lại chàng.
Bên cạnh việc phân tích nội dung của bài thơ, cần chú ý đến nghệ thuật miêu tả của Nguyễn Du. Ông sử dụng ngôn ngữ giản dị, gần gũi với đời thường để diễn đạt suy nghĩ và cảm xúc của nhân vật. Ngoài ra, Nguyễn Du cũng sử dụng các biện pháp tu từ như so sánh, ẩn dụ để tăng thêm sức gợi hình, gợi cảm cho bài thơ.
Như vậy, phần ba của đoạn trích “Thúy Kiều báo ân báo oán” đã thể hiện thành công tấm lòng tri ân và đức hi sinh cao cả của Thúy Kiều đối với Thúc Sinh. Đồng thời, nó cũng góp phần hoàn thiện bức chân dung nhân vật Thúy Kiều, một người phụ nữ thông minh, hiểu biết và có lòng vị tha.