Truyện Kiều của Nguyễn Du là một tác phẩm văn học kinh điển của Việt Nam, được viết bằng ngôn ngữ Nôm và gồm 3254 câu thơ lục bát. Đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích” nằm ở phần thứ hai của truyện, sau khi gia đình gặp nạn và bị lừa bán đến chốn lầu xanh. Trong đoạn trích này, Nguyễn Du đã sử dụng rất thành công bút pháp tả cảnh ngụ tình để miêu tả tâm trạng của Thúy Kiều.
Bốn câu thơ đầu tiên, Nguyễn Du đã khắc họa một cách rõ nét khung cảnh thiên nhiên trước lầu Ngưng Bích qua các hình ảnh như cửa bể, chiều hôm, chân mây, bóng tà,… Khung cảnh thiên nhiên ấy vừa rộng lớn, hoang sơ, vừa gợi lên sự cô đơn, tù túng của con người:
“Trước lầu Ngưng Bích khóa xuân
Vẻ non xa tấm trăng gần ở chung
Bốn bề bát ngát xa trông
Cát vàng cồn nọ bụi hồng dặm kia.”
Từ trên lầu cao, Thúy Kiều nhìn ra bốn phía chỉ thấy mênh mông biển cả, không một bóng thuyền qua lại. Cảnh vật thiên nhiên tuy đẹp nhưng lại khiến nàng cảm thấy cô đơn, lạc lõng. Nàng nhớ nhà, nhớ quê hương, nhớ người thân. Tâm trạng của Thúy Kiều lúc này đang vô cùng đau khổ, tuyệt vọng. Nàng tự hỏi tại sao mình lại rơi vào hoàn cảnh này, tại sao cuộc đời lại bất công với nàng như vậy. Bốn câu thơ tiếp theo, Nguyễn Du tiếp tục sử dụng bút pháp tả cảnh ngụ tình để miêu tả tâm trạng của Thúy Kiều. Hình ảnh cánh buồm lẻ loi nơi cửa bể gợi lên sự cô đơn, lạc lõng của nàng. Cánh buồm ấy cũng giống như nàng, bơ vơ giữa biển đời mênh mông:
“Bẽ bàng mây sớm đèn khuya
Nửa tình nửa cảnh như chia tấm lòng.”
Thúy Kiều cảm thấy bẽ bàng, tủi hổ vì số phận hẩm hiu của mình. Nàng vừa thương cho bản thân, vừa xót xa cho cha mẹ già yếu ở quê nhà. Hai câu thơ cuối cùng, Nguyễn Du đã sử dụng hình ảnh hoa trôi man mác để diễn tả tâm trạng của Thúy Kiều. Hoa trôi man mác biết đi về đâu, cũng như nàng không biết tương lai sẽ ra sao, không biết cuộc đời sẽ đưa đẩy nàng tới đâu. Tâm trạng của Thúy Kiều lúc này đang vô cùng lo lắng, sợ hãi:
“Tưởng người dưới nguyệt chén đồng
Tin sương luống những rày trông mai chờ.”
Thúy Kiều tưởng tượng ra cảnh Kim Trọng đang ngày đêm mong ngóng tin tức của mình. Nàng cảm thấy xót xa, ân hận vì đã phụ lòng chàng. Đoạn trích “Kiều ở lầu Ngưng Bích” đã thể hiện xuất sắc tài năng miêu tả tâm lí nhân vật của Nguyễn Du. Qua đoạn trích này, chúng ta có thể cảm nhận được nỗi đau đớn, tuyệt vọng của Thúy Kiều khi phải sống xa gia đình, xa người yêu. Đồng thời, đoạn trích cũng thể hiện niềm khát khao hạnh phúc, ước mơ tự do của con người.