Nguyễn Dữ là một nhà Nho sống vào khoảng nửa đầu thế kỉ XVI, xuất thân trong một gia đình có truyền thống khoa bảng. Ông là tác giả của bộ truyện nổi tiếng viết bằng chữ Hán Truyền kì mạn lục (Ghi chép tản mạn những điều kỳ lạ vẫn được lưu truyền), ra đời vào thời điểm mà nền văn học trung đại Việt Nam đang ở giai đoạn phát triển nhất. Người con gái Nam Xương là thiên thứ 16 của Truyền kì mạn lục, câu chuyện kể về cuộc đời đầy oan khuất của nhân vật Vũ Nương, qua đó thể hiện niềm cảm thương sâu sắc đối với số phận nhỏ nhoi, mong manh của con người trong xã hội phong kiến xưa.
Vũ Thị Thiết - người con gái Nam Xương quê ở Nam Xương, Hà Nam ngày nay. Nàng vừa đẹp người lại vừa đẹp nết, thế nhưng tạo hóa thật trớ trêu khi cho số phận nàng chịu nhiều bất hạnh chỉ vì chồng nàng - Trương Sinh - là một kẻ vô học, đa nghi, hay ghen. Cuộc hôn nhân giữa hai người không bắt nguồn từ tình yêu mà là do mẹ hai bên match làm mối để đỡ đầu cho hai đứa trẻ mồ côi gặp nhau. Tuy vậy, Vũ Nương vẫn giữ trọn đạo làm vợ, tính cách nàng rất hiền dịu, ngoan ngoãn, nhường nhịn, nên gia đình luôn êm ấm, thuận hòa.
Chiến tranh xảy ra, đất nước có chiến tranh, Trương Sinh phải đi lính, nàng tiễn chồng lên đường với tâm trạng đau khổ và xót xa. Những ngày tháng chồng đi xa, nàng một mình sinh con, chăm sóc mẹ già, lo ma chay chu đáo khi mẹ chồng mất. Khi chồng trở về, nàng vui mừng khôn xiết nhưng cũng là nỗi đau tột cùng khi bị chồng nghi ngờ lòng chung thủy, mắng nhiếc, đánh đuổi dù đã hết sức phân trần. Không còn cách nào khác, nàng chọn cái chết để giãi bày tấm lòng chung thủy của mình.
Dù Vũ Nương là người có phẩm chất tốt đẹp nhưng lại phải chịu nhiều bất hạnh. Trước hết, nàng phải chịu nỗi đau chia ly khi chồng phải đi lính. Trong xã hội phong kiến, việc chia ly, mất mát là điều thường thấy, đặc biệt là trong các cuộc chiến tranh phi nghĩa. Nỗi đau này khiến Vũ Nương phải trải qua những khoảnh khắc cô đơn, buồn tủi và nhớ nhung chồng da diết. Tiếp theo, nàng phải chịu đựng sự hiểu lầm và bị chồng nghi ngờ lòng chung thủy. Chỉ vì lời nói ngây thơ của con trai, Trương Sinh đã nghi ngờ vợ mình không chung thủy, mặc dù nàng đã cố gắng giải thích nhưng anh ta không tin. Điều này khiến Vũ Nương phải tự tử để chứng minh sự trong sạch của mình. Cuối cùng, nàng phải chịu cảnh sống dưới thủy cung lạnh lẽo, xa rời gia đình và quê hương. Đây là nỗi đau lớn nhất của Vũ Nương, bởi nàng khao khát được đoàn tụ với chồng con và sống một cuộc sống bình yên, hạnh phúc. Tóm lại, cuộc đời của Vũ Nương là một chuỗi những bi kịch và bất hạnh, thể hiện sự tàn bạo của xã hội phong kiến và số phận mỏng manh của người phụ nữ trong xã hội ấy.
Tác phẩm "Chuyện người con gái Nam Xương" mang ý nghĩa tố cáo hiện thực sâu sắc. Truyện đã phơi bày bộ mặt tàn bạo của chế độ phong kiến, khiến cho những người như Vũ Nương phải chịu nhiều bất công và oan trái. Đồng thời, tác phẩm cũng phê phán thói gia trưởng, độc đoán của người đàn ông trong xã hội cũ, điển hình là nhân vật Trương Sinh. Anh ta là một kẻ vũ phu, thô lỗ, không biết lắng nghe và thấu hiểu cho nỗi lòng của vợ. Ngoài ra, truyện còn đề cao vẻ đẹp của người phụ nữ trong xã hội xưa, dù gặp nhiều khó khăn, thử thách nhưng họ vẫn giữ vững phẩm chất tốt đẹp, son sắt, thủy chung.
Thông qua nhân vật Vũ Nương, Nguyễn Dữ đã thể hiện tinh thần nhân đạo sâu sắc. Ông ca ngợi những phẩm chất tốt đẹp của người phụ nữ trong xã hội phong kiến, đồng thời lên án chế độ phong kiến thối nát đã chà đạp lên quyền sống và hạnh phúc của con người. Tác phẩm "Chuyện người con gái Nam Xương" là một kiệt tác của văn học trung đại Việt Nam, thể hiện tài năng nghệ thuật của Nguyễn Dữ và giá trị nhân văn sâu sắc.