Nguyễn Khuyến là một trong những nhà thơ lớn của dân tộc Việt Nam, ông đã để lại cho đời nhiều tác phẩm hay và ý nghĩa. Trong đó, nổi bật nhất phải kể đến bài thơ Bạn đến chơi nhà. Bài thơ này được viết theo thể thất ngôn bát cú Đường luật, gồm tám câu, mỗi câu bảy chữ. Với cách sử dụng từ ngữ giản dị, mộc mạc, Nguyễn Khuyến đã khắc họa thành công tình bạn chân thành, thắm thiết giữa mình với người bạn tri kỷ.
Mở đầu bài thơ, tác giả đã giới thiệu về việc bạn đến chơi nhà:
"Đã bấy lâu nay bác tới nhà".
Câu thơ này cho thấy rằng người bạn của Nguyễn Khuyến đã rất lâu rồi mới ghé thăm nhà tác giả. Điều này khiến ông vô cùng vui mừng, phấn khởi. Cách gọi "bác" thể hiện sự thân mật, gần gũi giữa hai người bạn. Đồng thời, nó cũng cho thấy rằng họ đã là bạn bè thân thiết từ lâu.
Sau khi chào hỏi, Nguyễn Khuyến đã dẫn bạn đi tham quan quanh nhà:
"Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa.
Ao sâu nước cả, khôn chài cá,
Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.
Cải chửa ra cây, cà mới nụ,
Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa.
Đầu trò tiếp khách, trầu không có."
Những câu thơ này đã miêu tả khung cảnh nhà tác giả khi bạn đến chơi. Đó là một ngôi nhà đơn sơ, giản dị, nằm ở nơi thôn quê thanh bình, yên tĩnh. Tuy nhiên, do hoàn cảnh đặc biệt nên gia chủ không thể tiếp đãi bạn một cách chu đáo. Trẻ thì đi vắng, không ai ở nhà để nấu nướng, chợ thì xa, không tiện mua đồ ăn. Ao sâu nước cả, khó bắt cá, vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà. Cải chưa ra cây, cà mới nụ, bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa. Ngay cả miếng trầu - thứ tối thiểu nhất để tiếp khách cũng không có. Những chi tiết này đã góp phần khắc họa cuộc sống đạm bạc, giản dị của tác giả. Ông là một người nông dân chất phác, hiền lành, sống gắn bó với thiên nhiên.
Tuy nhiên, điều đáng quý hơn cả là tình cảm chân thành, thắm thiết mà Nguyễn Khuyến dành cho người bạn của mình. Dù hoàn cảnh thiếu thốn, nhưng ông vẫn rất vui mừng khi được gặp lại bạn cũ. Ông sẵn sàng bỏ qua tất cả những thứ vật chất tầm thường để trò chuyện, tâm sự cùng bạn:
"Bác đến chơi đây ta với ta"
Câu thơ cuối cùng này chính là linh hồn của bài thơ. Nó đã khẳng định tình bạn cao đẹp, vượt lên trên mọi thứ vật chất tầm thường. "Ta với ta" là đại từ chỉ hai người, đồng thời cũng là đại diện cho sự hòa hợp, thống nhất giữa hai tâm hồn. Tình bạn ấy không cần bất cứ thứ gì ngoài sự thấu hiểu, sẻ chia và đồng cảm. Câu thơ đã khép lại bài thơ bằng một nốt nhạc du dương, êm ái, khiến người đọc cảm thấy xúc động và trân trọng.
Như vậy, bài thơ Bạn đến chơi nhà là một bài thơ hay và ý nghĩa. Nó đã ca ngợi tình bạn chân thành, thắm thiết giữa Nguyễn Khuyến với người bạn tri kỷ của mình. Bài thơ này xứng đáng là một trong những tác phẩm kinh điển của nền thi ca Việt Nam.