Hai Chữ Nước Nhà ( Trích Trần Tuấn Khải ) Con nên nhớ tổ tông khi trước Đã từng phen vì nước gian lao Bắc Nam bờ cõi phân mao Ngọn cờ độc lập máu đào còn dây Kìa Trưng nữ ra tay buồm lái Phận liễu b...

Trần Tuấn Khải là một trong những nhà thơ tiêu biểu của dòng thơ yêu nước đầu thế kỉ XX. Ông có nhiều bút danh khác nhau như Á Nam, Đông Minh hay Diêm Thị. Trong sự nghiệp sáng tác của mình ông đã để lại rất nhiều các tập thơ nổi bật như Bùn lầy nước đọng, Nỗi lòng,... Một trong số đó không thể không kể đến tác phẩm "Hai chữ nước nhà". Bài thơ được trích từ phần đầu chương V của tập thơ "Bút quan hoài" (1924), là bài thơ hay và tiêu biểu cho hồn thơ đầy đau đớn, thiết tha của tác giả.

Mở đầu bài thơ tác giả dẫn lời ca dao quen thuộc nói về tình nghĩa vợ chồng, cha mẹ - đạo lí truyền thống tốt đẹp của dân tộc Việt Nam. Nhưng rồi giọng điệu thay đổi đột ngột bằng việc xuất hiện hàng loạt các từ ngữ mang tính chất đối lập: "non non", "nước nước", "bên bồi bên lở",... Qua đó gợi lên sự chia cắt, mất mát, sự trôi nổi, vô định giữa cuộc đời. Từ đó khơi dậy nỗi niềm lo âu, day dứt khôn nguôi của nhân vật trữ tình. Và rồi Trần Tuấn Khải đã mượn điển cố cổ xưa để bày tỏ tâm tư ấy:

"Đời vua Thục vương cơ nghiệp suy vong chính bởi tay Tôn Tẫn

Nước Đại Việt ta cơ nghiệp cũng sẽ tan tành nếu còn bọn thực dân"

Câu thơ trên đã khéo léo nhắc tới điển tích về Tôn Tẫn - Bàng Quyên thời Chiến Quốc. Đó là câu chuyện về kẻ tiểu nhân Bàng Quyên đã dùng kế đốt cháy thư viện chứa sách quý báu của nước Tề khiến cho Tôn Tẫn - bậc quân sư tài ba của nước Tề không còn chỗ dựa vững chắc nên cuối cùng đã thất bại thảm hại. Câu thơ của Trần Tuấn Khải đã ngầm so sánh thực dân Pháp với Bàng Quyên, còn Việt Nam với nước Tề. Đồng thời qua đó tác giả muốn khẳng định rằng chỉ cần bọn thực dân còn tồn tại thì đất nước ta sẽ mãi chịu cảnh lầm than, nô lệ.

Tiếp theo, Trần Tuấn Khải đã trực tiếp bộc lộ nỗi lòng của mình qua những vần thơ thấm đẫm tình cảm:

"Hỡi cảnh rừng ghê gớm hùng vĩ
Kể làm sao xiết muôn vàn uất hận
Gan óc khô gầy vì giận giữ
Lưỡi cứng đơ vì căm hờn."

Những từ láy giàu sức tạo hình như "ghê gớm", "hùng vĩ", "uất hận", "khô gầy", "cứng đơ",... đã góp phần miêu tả khung cảnh thiên nhiên núi rừng vừa hoang sơ, dữ dội nhưng ẩn chứa trong đó biết bao nhiêu nỗi niềm phẫn uất, căm giận của nhân vật trữ tình. Tất cả đều đang sục sôi ý chí trả thù, quyết tâm rửa mối nhục cho Tổ quốc.

Và rồi mạch cảm xúc của tác giả bỗng chuyển hướng sang nỗi xót xa, thương cảm dành cho vị tướng tài ba Trương Định:

"Ôi! Thương thay bậc tướng tài phi thường
Chí lớn không thành, thân rơi đất khách
Thịt nát xương mòn còn cố gắng
Than ôi! Đất Bắc, người Nam
Thân ấy dẫu có phơi ngoài nội cỏ,
Dạ này dầu để gió đông thổi
Rắn mặt biển Đông dù sóng dồi
Vẫn giữ tấm lòng son sắt..."

Ở đây tác giả đã vận dụng điển tích "thịt nát xương mòn" lấy từ bài thơ "Cảm túc" của Vương Xương Linh - nhà thơ nổi tiếng thời Đường ở Trung Quốc. Điển tích ấy nhằm mục đích nhấn mạnh vào sự hi sinh cao cả của Trương Định. Dù cho thân xác của ông đã gửi lại nơi đất khách quê người nhưng tấm lòng trung trinh, son sắt của ông thì vẫn luôn sống mãi trong trái tim của đồng bào, nhân dân.

Sau đó Trần Tuấn Khải đã cất lên tiếng gọi tha thiết, nghẹn ngào:

"Ai ơi! Bao giờ về tới bến sông
Nhìn lên gò cao, thấy chòm cây đổ
Ngậm ngùi khóc than, nước mắt như mưa
Sông kia còn đây, liệu có còn bạn cũ?"

Hình ảnh "chòm cây đổ" gợi lên sự cô đơn, trống trải, hiu quạnh. Nó tựa như nỗi buồn da diết, khôn nguôi của tác giả mỗi khi nghĩ về quê hương, đất nước. Đặc biệt nhất là câu hỏi tu từ "Sông kia còn đây liệu có còn bạn cũ?". Câu hỏi ấy vang lên như một lời tự vấn, một lời trăn trở của tác giả về những người tri âm, tri kỉ ngày nào. Bởi lẽ trong xã hội loạn lạc, nhiễu nhương ấy thật khó để tìm kiếm được người bạn chân thành, đáng tin cậy.

Bài thơ khép lại bằng lời nhắn nhủ sâu sắc, thấm thía của tác giả:

"Con ơi! Càng nói càng đau
Lấy giấy mà lau lấy giấy mà lau
Giọt châu tầm tã tuôn sa
Nghĩ trời mãi thế đến già không thôi!"

Từ "con ơi" được lặp lại hai lần đã thể hiện thái độ xót xa, ngậm ngùi của tác giả. Cùng với đó là hàng loạt các động từ mạnh như "tầm tã", "tuôn sa" đã diễn tả nỗi đau tột cùng của nhân vật trữ tình. Dường như lúc này đây tất cả mọi thứ đều bị nhấn chìm trong giọt lệ sầu bi, đau khổ.

Như vậy, bài thơ "Hai chữ nước nhà" đã thể hiện một cách đầy tinh tế nỗi lòng đau xót, thương tiếc của tác giả trước cảnh nước mất nhà tan. Đồng thời qua đó còn bộc lộ lòng căm thù giặc sâu sắc, mãnh liệt.