Để so sánh hai tác phẩm thơ “Bạn đến chơi nhà” của Nguyễn Khuyến và “Vịnh khoa thi hương” của Tú Xương, ta có thể nhìn vào những yếu tố như nội dung, nghệ thuật và thông điệp mà mỗi tác phẩm truyền tải.
1. Nội dung và chủ đề:
• “Bạn đến chơi nhà” (Nguyễn Khuyến):
• Nội dung: Bài thơ này miêu tả cảnh vật trong khuôn viên nhà của tác giả và thể hiện cuộc sống bình dị, giản dị mà người bạn đến chơi có thể cảm nhận được. Mặc dù ngôi nhà không có những tiện nghi cao sang, nhưng Nguyễn Khuyến vẫn đón tiếp bạn với tấm lòng chân thành, khiêm nhường. Tác phẩm cũng là một lời nhắc nhở về sự quý giá của những giá trị giản dị trong cuộc sống.
• Chủ đề: Tình bạn, sự thanh cao, và niềm tự hào về cuộc sống giản dị. Bài thơ phản ánh lối sống thanh bạch, không cầu kỳ, điển hình cho những người trí thức thời phong kiến.
• “Vịnh khoa thi hương” (Tú Xương):
• Nội dung: Bài thơ này phản ánh thực trạng của kỳ thi hương vào thời phong kiến. Tú Xương dùng giọng điệu mỉa mai, châm biếm để chỉ trích sự giả dối, mục đích của kỳ thi và những người tham gia vào đó. Thông qua đó, ông phê phán xã hội phong kiến khi những người học trò vào thi không phải vì học vấn thật sự, mà chỉ vì tham vọng, địa vị. Tác phẩm cũng thể hiện sự bức xúc của Tú Xương đối với sự bất công trong xã hội.
• Chủ đề: Phê phán xã hội phong kiến, chỉ trích sự giả dối trong kỳ thi hương và bày tỏ nỗi thất vọng về tình trạng học vấn trong xã hội.
2. Nghệ thuật:
• “Bạn đến chơi nhà”:
• Giọng điệu: Thơ mang một sắc thái nhẹ nhàng, bình dị, thể hiện tình bạn và sự chân thành trong cuộc sống. Nguyễn Khuyến sử dụng lối thơ tự nhiên, giản dị để khắc họa cảnh vật và không khí trong căn nhà của mình.
• Biện pháp tu từ: Bài thơ sử dụng nhiều biện pháp so sánh và hình ảnh cụ thể để miêu tả cảnh vật, từ đó làm nổi bật sự đơn giản nhưng ấm cúng của cuộc sống.
• “Vịnh khoa thi hương”:
• Giọng điệu: Thơ của Tú Xương mang tính trào phúng, mỉa mai. Ông dùng giọng thơ châm biếm, thể hiện sự bất mãn và phê phán xã hội thông qua hình ảnh của kỳ thi hương.
• Biện pháp tu từ: Tú Xương sử dụng biện pháp đối thoại, điển hình là lời nói của người thi sinh, để tạo ra sự mỉa mai, giễu cợt. Ông cũng sử dụng các hình ảnh ẩn dụ, hài hước để làm nổi bật sự giả dối, bất công trong xã hội.
3. Thông điệp và giá trị tư tưởng:
• “Bạn đến chơi nhà”:
• Thông điệp của bài thơ là khẳng định vẻ đẹp của cuộc sống giản dị, thanh cao, dù không có sự giàu có vật chất nhưng vẫn đầy đủ tình bạn và lòng chân thành. Qua đó, Nguyễn Khuyến muốn nói rằng hạnh phúc thực sự không phải ở những thứ phô trương, mà là ở sự giản dị, khiêm nhường và mối quan hệ chân thành giữa con người với nhau.
• “Vịnh khoa thi hương”:
• Thông điệp của bài thơ phản ánh sự bất công trong xã hội phong kiến, thể hiện nỗi thất vọng và sự mỉa mai của Tú Xương đối với xã hội. Tú Xương dùng bài thơ để chỉ trích sự giả dối trong thi cử và xã hội, lên án những tiêu cực đang tồn tại. Đây là một tác phẩm mang đậm tinh thần phê phán xã hội.
4. Khác biệt trong cách nhìn nhận xã hội:
• Nguyễn Khuyến trong “Bạn đến chơi nhà” có cái nhìn nhẹ nhàng, thanh thản, và không có sự phê phán gay gắt. Ông ca ngợi cuộc sống giản dị và những giá trị tự nhiên mà con người có thể cảm nhận được trong những điều bình thường, không phô trương.
• Tú Xương trong “Vịnh khoa thi hương” lại thể hiện một cái nhìn nghiêm khắc, sắc sảo đối với xã hội phong kiến và hệ thống thi cử. Ông phê phán gay gắt những vấn đề trong xã hội, đặc biệt là hệ thống thi cử và những vấn đề của giới trí thức lúc bấy giờ.
5. Kết luận:
Cả hai tác phẩm đều thể hiện cái nhìn về xã hội nhưng ở hai khía cạnh khác nhau. Trong khi Nguyễn Khuyến chú trọng đến giá trị của sự giản dị, chân thành trong cuộc sống, thì Tú Xương lại phê phán các tiêu cực trong xã hội qua cái nhìn trào phúng và mỉa mai. Tuy nhiên, cả hai đều thể hiện tâm hồn của những trí thức yêu nước, yêu dân tộc, quan tâm đến những vấn đề xã hội và con người trong thời đại của mình.