Khi ta lớn lên Đất Nước đã có rồi Đất Nước có trong những cái "ngày xửa ngày xưa..." mẹ thường hay kể Đât Nước bắt đâu với miêng trâu bây giờ bà ăn Đất Nước lớn lên khi dân mình biêt trông tre mà đánh...

Nguyễn Khoa Điềm là nhà thơ trưởng thành trong thời kỳ kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Thơ ông mang đậm chất suy tư, cảm xúc dồn nén thể hiện tình yêu quê hương đất nước sâu sắc. Tác phẩm Đất Nước được trích trong trường ca Mặt đường khát vọng của Nguyễn Khoa Điềm. Đoạn trích đã làm nổi bật quan niệm mới mẻ về sự hình thành của đất nước thông qua việc khẳng định đất nước đã tồn tại từ lâu đời và gắn bó mật thiết với cuộc sống sinh hoạt hàng ngày của nhân dân lao động.

Đất nước không chỉ là cảnh thiên nhiên tươi đẹp mà còn là kết quả của quá trình lao động vất vả để xây dựng và bảo vệ đất nước của thế hệ đi trước. Từ xa xưa, tổ tiên chúng ta đã biết trồng trọt, chăn nuôi để phục vụ cho cuộc sống. Đó chính là nền tảng cơ bản nhất để tạo nên đất nước.

"Ngày xửa ngày xưa mẹ thường hay kể
Đất Nước bắt đầu từ miếng trầu bây giờ bà ăn
Đất Nước lớn lên khi dân mình biết trồng tre mà đánh giặc"

Tác giả đã đưa người đọc trở về với tuổi thơ êm đềm qua lời kể chuyện của mẹ. Hình ảnh "miếng trầu" gợi nhớ đến câu chuyện cổ tích "Sự tích trầu cau". Qua đó, tác giả muốn nhắc nhở con cháu hãy luôn ghi nhớ nguồn cội của mình. Truyền thống uống nước nhớ nguồn, ân nghĩa thủy chung của dân tộc Việt Nam.

Hình ảnh "tre" xuất hiện rất nhiều lần trong đoạn thơ. Cây tre cũng là biểu tượng của làng quê Việt Nam. Tre luôn gắn bó với cuộc sống của người nông dân. Trong quá khứ, tre giúp Thánh Gióng đánh đuổi giặc Ân ra khỏi bờ cõi. Trong hiện tại, tre góp phần làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ trên không. Dù ở bất cứ hoàn cảnh nào, tre vẫn vươn cao, vươn xa, kiên cường, bất khuất như tinh thần của dân tộc Việt Nam.

Không chỉ vậy, đất nước còn được hình thành từ những thói quen sinh hoạt bình dị của nhân dân:

"Tóc mẹ thường bới sau đầu
Cha mẹ thương nhau bằng gừng cay muối mặn"

Từ bao đời nay, mái tóc dài của người phụ nữ Việt Nam luôn được búi gọn phía sau gáy. Chi tiết này tưởng chừng nhỏ bé nhưng lại chứa đựng nét đẹp truyền thống của người phụ nữ Việt Nam. Tình cảm vợ chồng bền chặt, son sắt theo năm tháng. Gừng càng già càng cay, muối càng lâu năm càng mặn. Đây là cách nói ẩn dụ của nhân dân ta nhằm đề cao giá trị thiêng liêng của tình nghĩa vợ chồng.

Bên cạnh đó, đất nước còn được hình thành từ những phong tục tập quán tốt đẹp của nhân dân:

"Cái kèo, cái cột thành tên
Hạt gạo phải một nắng hai sương xay, giã, giần, sàng"

Câu thơ gợi liên tưởng đến tục làm nhà cổ của người Việt. Khi sinh con đẻ cái, gia đình sẽ đặt tên con bằng những vật dụng quen thuộc trong nhà. Điều này thể hiện mong ước giản dị của người nông dân về một cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Hạt gạo được làm ra từ mồ hôi công sức của người nông dân. Để làm ra được hạt gạo trắng ngần, họ phải trải qua rất nhiều công đoạn khác nhau: gieo mạ, cấy lúa, gặt lúa, xay, giã, giần, sàng. Câu thơ đã khái quát quy luật tất yếu trong cuộc sống: có làm thì mới có ăn, không làm mà đòi có ăn thì ăn bánh đúc mà sống.

Quan trọng hơn cả, đất nước được hình thành từ máu xương của mỗi người dân:

"Đất Nước có từ ngày đó..."

Cụm từ "ngày đó" thể hiện niềm tự hào của tác giả về lịch sử bốn nghìn năm dựng nước và giữ nước của dân tộc. Chúng ta cần trân trọng những gì đang có bởi nó được đánh đổi bằng mồ hôi, xương máu của thế hệ đi trước.

Như vậy, đoạn trích đã thể hiện quan điểm mới mẻ của Nguyễn Khoa Điềm về sự hình thành của đất nước. Đất nước được hình thành từ những điều gần gũi, thân thuộc trong cuộc sống của nhân dân. Chính vì vậy, mỗi người đều có trách nhiệm gìn giữ và bảo vệ đất nước.