Hồ Xuân Hương là một nữ sĩ tài danh bậc nhất trong nền văn học Việt Nam, bà được mệnh danh là Bà chúa thơ Nôm. Thơ ca của Hồ Xuân Hương sắc sảo, đầy cá tính nhưng cũng có phần đa đoan, uẩn khúc. Bài thơ Bánh trôi nước là một tác phẩm tiêu biểu cho phong cách sáng tác đó.-Vẻ đẹp và số phận người phụ nữ qua bài thơ "Bánh trôi nước".
Mở đầu bài thơ, tác giả đã khắc họa hình ảnh chiếc bánh trôi nước - một món ăn quen thuộc của dân tộc ta. Hình dáng bên ngoài của nó rất đơn giản, chỉ là những viên bột tròn xoe màu nâu sẫm, làm từ bột nếp xay nhuyễn, qua bàn tay khéo léo của người làm bánh mà thành hình. Bên trong nhân bánh thường là đường phên, khi luộc chín bánh thì bề mặt bánh sẽ hiện lên những hoa văn xinh xắn do sợi đường tạo nên. Khi thưởng thức, bánh có vị ngọt thanh của nước dùng hòa cùng vị ngọt lịm của nhân đường, mang đến cảm giác rất thú vị.
Hình ảnh chiếc bánh trôi hiện lên thật sinh động dưới ngòi bút miêu tả của nhà thơ. Nhưng không dừng lại ở đó, Hồ Xuân Hương còn mượn hình ảnh chiếc bánh trôi để nói về vẻ đẹp và số phận của người phụ nữ trong xã hội xưa. Cũng giống như chiếc bánh trôi kia, người phụ nữ luôn bị ràng buộc bởi những lễ giáo phong kiến khắc nghiệt như đạo "tam tòng", các tập tục trọng nam khinh nữ, vấn đề trọng nam khinh nữ, vấn đề hôn nhân không có tình yêu... Họ phải sống cuộc đời cam chịu, nhẫn nhục, không dám phản kháng mà chỉ biết dựa vào chính mình.
Câu thơ thứ hai "Rắn nát mặc dầu tay kẻ nạn" gợi ra sự éo le, nghịch chướng giữa thực tại và khát vọng. Chiếc bánh trôi dù được nhào nặn khéo léo đến đâu thì khi thả vào nước nồi nước sôi bên trong cũng vỡ vụn. Đó là quy luật tự nhiên không thể nào thay đổi. Người phụ nữ trong xã hội cũ cũng vậy, họ bị tước đoạt quyền được lựa chọn hạnh phúc, hôn nhân không có tình yêu, không được quyết định số phận cuộc đời mình. Câu thơ "Mà em vẫn giữ tấm lòng son" vang lên như một lời khẳng định chắc nịch rằng dù cuộc đời có khó khăn, khổ cực đến thế nào đi chăng nữa thì người phụ nữ vẫn giữ nguyên vẹn phẩm giá cao quý của mình.
Bài thơ sử dụng ngôn ngữ bình dị, gần gũi, hình ảnh giàu sức gợi, giọng thơ hàm súc, chứa chan ý nghĩa,... Tất cả những yếu tố đó đã góp phần tạo nên sự thành công cho tác phẩm.
Như vậy, bài thơ "Bánh trôi nước" của Hồ Xuân Hương tuy ngắn gọn nhưng đã khắc họa rõ nét hình ảnh người phụ nữ Việt Nam trong xã hội xưa. Qua đó, tác giả bày tỏ thái độ trân trọng, ngợi ca trước vẻ đẹp, phẩm chất trong trắng, son sắt của họ.