Phân tích bài thơ chạy giặc

Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ yêu nước Nam Bộ. Ông đã để lại cho đời nhiều tác phẩm hay, có giá trị sâu sắc. Trong đó không thể không kể đến "Chạy giặc". Bài thơ được sáng tác khi thực dân Pháp xâm lược nước ta và đi vào Nam năm 1859.

"Tan chợ vừa nghe tiếng súng Tây,
...
Hỏi trang dẹp loạn rày đâu vắng?"

Bài thơ được viết theo thể thơ thất ngôn bát cú Đường luật với bố cục bốn phần: đề, thực, luận, kết. Hai câu đề nói về thời gian và địa điểm xảy ra sự việc đáng buồn ấy. Câu thơ đầu tiên vừa tả thực, vừa gợi cảm. Tác giả đã sử dụng biện pháp đảo trật tự thành phần câu nhằm nhấn mạnh âm thanh dữ dội của tiếng súng Tây. Tiếng súng bất ngờ ấy đã làm tan tác buổi chợ của người nông dân. Họ đang vui vẻ bán mua thì tiếng súng nổ vang khiến mọi người phải tản ra. Từ "vừa" đứng ở đầu câu càng tô đậm thêm tính chất bất ngờ ấy. Địa điểm xảy ra sự việc chính là vùng đất Gia Định. Nhà thơ đã dùng từ "tan" rất đắt để diễn tả khung cảnh hỗn loạn lúc bấy giờ.

Hai câu thực đối nhau, miêu tả khung cảnh thiên nhiên và con người trong cảnh chạy trốn. Hình ảnh "đám mây đen" tượng trưng cho chiến tranh, khói lửa đang bao trùm lên mảnh đất Gia Định. Những đám mây đen che lấp ánh nắng mặt trời khiến bầu trời trở nên tối tăm. Đó cũng chính là những khó khăn mà nhân dân ta sắp phải trải qua. Còn hình ảnh "bóng cờ úp" là chỉ quân Pháp. Chúng đã kéo quân sang nước ta dưới danh nghĩa giúp vua nhưng bản chất là cướp nước ta. Khi tiếng súng nổ lên, chúng đã nhanh chóng chiếm lấy các khu vực trọng yếu. Tiếp đến hai câu thơ luận đã nêu bật tình cảnh thê thảm của nhân dân và nguyên nhân dẫn đến tình cảnh ấy. Trước hết là tình cảnh của nhân dân vô cùng bi thương. Họ phải bỏ quê hương, làng xóm để đi tìm nơi sinh sống mới. Không chỉ vậy, họ còn phải chịu cảnh màn trời chiếu đất, đói khát rình rập. Hình ảnh "mỗi đứa một đường" đã diễn tả sự chia lìa, ly tán. Nguyên nhân của tình cảnh này chính là do bọn giặc ngoại xâm. Chúng đã gây ra cuộc chiến tranh phi nghĩa, khiến cho nhân dân phải chịu cảnh đau thương. Cuối cùng, hai câu thơ kết đã bộc lộ lòng căm thù giặc và nỗi xót xa của tác giả trước cảnh nhân dân lầm than. Câu hỏi tu từ "hỏi trang dẹp loạn rày đâu vắng?" như một lời trách móc nặng nề đối với triều đình phong kiến nhà Nguyễn. Lúc này, nhân dân cần sự giúp đỡ của triều đình hơn bao giờ hết. Thế nhưng, triều đình lại không có hành động gì. Điều đó khiến cho nhân dân phải chịu cảnh đau khổ. Như vậy, bài thơ "Chạy giặc" đã phản ánh chân thực tội ác của giặc và nỗi thống khổ của nhân dân. Đồng thời, bài thơ cũng thể hiện tấm lòng yêu nước, thương dân của Nguyễn Đình Chiểu.

Về nghệ thuật, bài thơ sử dụng nhiều biện pháp tu từ đặc sắc như đảo ngữ, ẩn dụ,... Bên cạnh đó, cách gieo vần, nhịp cũng góp phần tạo nên thành công cho bài thơ. Về nội dung, bài thơ thể hiện rõ thái độ căm ghét giặc và niềm tin vào tương lai tươi sáng của đất nước.