Phân tích bài thơ thu ẩm: Năm gian nhà cỏ thấp le te, Ngõ tối đêm sâu đóm lập loè. Lưng giậu phất phơ màu khói nhạt, Làn ao lóng lánh bóng trăng loe. Da trời ai nhuộm mà xanh ngắt? Mắt lão không vầy c...

Nguyễn Khuyến là một nhà thơ lớn của dân tộc. Một trong những tác phẩm tiêu biểu của ông là chùm thơ Thu nổi tiếng lúc bấy giờ. Trong đó, "Thu ẩm" được đánh giá là bài thơ đặc sắc nhất. Bài thơ đã khắc họa lên khung cảnh mùa thu và qua đó cho thấy tình yêu thiên nhiên, đất nước cùng tâm trạng buồn lo của Nguyễn Khuyến về thời cuộc.

Mở đầu bài thơ, tác giả đã vẽ nên một bức tranh thu đơn sơ mà tinh tế đến lạ kì:

Năm gian nhà cỏ thấp le te,
Ngõ tối đêm sâu đóm lập lòe.
Lưng giậu phất phơ màu khói nhạt,
Làn ao lóng lánh bóng trăng loe.

Bức tranh mùa thu hiện lên thật bình dị với hình ảnh "năm gian nhà cỏ thấp le te". Từ láy "le te" gợi ra dáng vẻ nhỏ bé, thấp và hẹp. Những ngôi nhà như ẩn hiện sau rặng tre làng, nơi quê hương thanh bình. Không chỉ vậy, từ "thấp" còn gợi tả sự vắng lặng, tĩnh mịch khi màn đêm buông xuống. Bóng tối bao trùm lấy xóm làng, chỉ có đóm bay lập lòe trong ngõ tối và đêm sâu. Đóm xuất hiện nhiều vào mùa hè, chúng thường bay quanh quẩn rồi tụ lại một chỗ sáng rực rỡ. Hình ảnh này khiến người đọc liên tưởng tới ánh sáng của đom đóm đang thắp sáng con ngõ nhỏ, dẫn lối vào nhà.

Tiếp theo, tác giả tiếp tục phác hoạ thêm một vài nét để hoàn thiện bức tranh mùa thu: "Lưng giậu phất phơ màu khói nhạt/ Làn ao lóng lánh bóng trăng loe". Màu khói trắng bay nhẹ nhàng phớt qua những rặng cây, ngọn cỏ tạo cảm giác yên bình, thư thái. Ánh trăng vàng chiếu xuống mặt ao lóng lánh như dát bạc. Trăng càng lên cao, mặt ao càng lấp lánh, ánh trăng như lan toả khắp không gian. Tất cả hoà quyện lại với nhau, tạo nên một bức tranh mùa thu tuyệt đẹp.

Điểm chung trong các bài thơ thu của Nguyễn Khuyến chính là có men say của rượu. Ông uống rượu để giải sầu, để quên đi nỗi đau mất nước nhưng dường như hơi men ấy không thể làm vơi bớt nỗi lòng của thi nhân:

Da trời ai nhuộm mà xanh ngắt,
Mắt lão không vầy cũng đỏ hoe.
Rượu tiếng rằng hay, hay chả mấy;
Độ năm ba chén đã say nhè.

Câu hỏi tu từ "da trời ai nhuộm mà xanh ngắt?" vừa gợi ra màu xanh biếc của bầu trời, đồng thời thể hiện sự bàng hoàng, ngỡ ngàng trước thực tại. Bầu trời vốn xám xịt bởi chiến tranh loạn lạc nay bỗng nhiên trở nên xanh ngắt. Phải chăng đây chính là ước mơ, khát vọng về một nền thái bình của Nguyễn Khuyến. Tuy nhiên, giữa lúc đất nước lâm nguy, đôi mắt của nhà thơ vẫn "đỏ hoe", dù có uống rượu thì cũng chỉ "say nhè". Tác giả muốn mượn rượu để quên đi tất cả nhưng cuối cùng vẫn không thoát khỏi nỗi đau đớn, xót xa.

Có thể nói, "Thu ẩm" là một bài thơ hay mang đậm dấu ấn riêng của Nguyễn Khuyến. Qua bài thơ, người đọc phần nào hiểu rõ hơn về tâm tư, tình cảm của tác giả trước thời thế.