Nguyễn Khải là một trong những cây bút có sức sáng tạo dồi dào, bền bỉ nhất trong nền văn học Việt Nam hiện đại. Ông đã để lại nhiều tác phẩm đặc sắc ở các thể loại khác nhau như tiểu thuyết, truyện ngắn, tùy bút,... Trong đó, truyện ngắn Nếp nhà được coi là một trong những tác phẩm xuất sắc nhất của Nguyễn Khải khi viết về đề tài gia đình. Tác phẩm này đã khắc họa thành công hình ảnh người cha - nhân vật trung tâm của câu chuyện với những nét đẹp đáng quý và đáng trân trọng.
Truyện ngắn Nếp nhà kể về cuộc sống của một gia đình đông con ở miền Bắc nước ta vào thời điểm đất nước đang trải qua giai đoạn khó khăn, gian khổ. Gia đình ấy gồm có ông bà, bố mẹ và năm đứa con. Ông bà là trụ cột chính của gia đình, luôn yêu thương, chăm sóc con cháu hết mực. Bố mẹ là những người lao động cần cù, chịu khó, luôn cố gắng lo cho gia đình. Năm đứa con đều ngoan ngoãn, hiếu thảo, biết vâng lời cha mẹ.
Trong truyện, nhân vật trung tâm là ông cụ. Ông cụ là một người đàn ông hiền lành, nhân hậu, luôn yêu thương vợ con hết mực. Ông cụ cũng là người rất nghiêm khắc trong việc dạy dỗ con cái. Ông cụ thường xuyên nhắc nhở con cháu phải biết yêu thương, giúp đỡ lẫn nhau, phải biết giữ gìn nếp nhà. Chính nhờ sự giáo dục nghiêm khắc nhưng đầy tình yêu thương của ông cụ mà các thế hệ sau trong gia đình đều trở thành những người tốt, có ích cho xã hội.
Một trong những nét đẹp nổi bật của ông cụ là lòng yêu thương, quan tâm đến mọi người xung quanh. Ông cụ luôn sẵn sàng giúp đỡ những người gặp khó khăn, hoạn nạn. Khi thấy hàng xóm láng giềng gặp khó khăn, ông cụ không ngần ngại giúp đỡ họ bằng tất cả khả năng của mình. Ông cụ cũng là người rất quan tâm đến đời sống tinh thần của con cháu. Ông cụ thường xuyên trò chuyện, tâm sự với con cháu để hiểu rõ hơn về suy nghĩ, cảm xúc của chúng. Những lời khuyên nhủ, dạy bảo của ông cụ luôn mang ý nghĩa sâu sắc, giúp con cháu nhận thức đúng đắn hơn về cuộc sống.
Bên cạnh đó, ông cụ còn là một người rất nghiêm khắc trong việc dạy dỗ con cái. Ông cụ luôn đặt ra những quy tắc, nề nếp cho con cháu tuân theo. Ông cụ cũng thường xuyên nhắc nhở con cháu phải biết yêu thương, giúp đỡ lẫn nhau, phải biết giữ gìn nếp nhà. Nhờ sự giáo dục nghiêm khắc của ông cụ mà các thế hệ sau trong gia đình đều trở thành những người tốt, có ích cho xã hội.
Nhân vật ông cụ trong truyện ngắn Nếp nhà là một hình tượng tiêu biểu cho những người cha, người ông Việt Nam truyền thống. Hình tượng nhân vật này đã góp phần khẳng định vai trò to lớn của gia đình đối với mỗi cá nhân và xã hội. Qua nhân vật ông cụ, tác giả Nguyễn Khải muốn gửi gắm thông điệp rằng: Gia đình là tế bào của xã hội, là nơi nuôi dưỡng, giáo dục con người. Mỗi người cần biết trân trọng, gìn giữ nếp nhà, bởi đó là cội nguồn của hạnh phúc và thành công.