Nam Cao là nhà văn xuất sắc trong nền văn học Việt Nam thế kỷ XX. Ông đã để lại cho đời nhiều tác phẩm có giá trị lớn lao như "Sống mòn", "Chí Phèo"... Trong đó, truyện ngắn "Chí Phèo" được xem là kiệt tác của nền văn xuôi Việt Nam hiện đại và cũng là đỉnh cao của nghệ thuật viết truyện ngắn của Nam Cao. Tác phẩm này không chỉ phản ánh chân thực xã hội nông thôn Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám mà còn chứa đựng nhiều giá trị nhân đạo sâu sắc.
Truyện ngắn "Chí Phèo" xoay quanh cuộc đời của nhân vật chính cùng tên Chí - vốn là một thanh niên hiền lành, chất phác nhưng bị đẩy vào con đường lưu manh hóa. Chí sinh ra ở một cái lò gạch cũ, được người làng truyền tay nhau nuôi, đến năm 20 tuổi thì Chí đi làm thuê cho nhà Bá Kiến. Vì ghen tuông vô cớ, Bá Kiến đẩy Chí vào tù. Bảy tám năm sau, Chí trở về làng với bộ dạng khác hẳn, trở thành một kẻ chuyên rạch mặt ăn vạ, đâm thuê chém mướn... Rồi Chí gặp Thị Nở - người đàn bà xấu xí, ngẩn ngơ, ế chồng. Đêm ấy, họ ăn nằm với nhau. Sự quan tâm, chăm sóc của Thị khiến bản chất lương thiện bên trong Chí trỗi dậy. Chí mong muốn một gia đình nhỏ, nơi có tiếng cười trẻ thơ, có sự chăm sóc của vợ... Nhưng rồi, thị bị bà cô xỉa xói vào mặt, quay lưng lại với Chí. Chí rơi vào bi kịch bị cự tuyệt quyền làm người. Hắn xách dao đên nhà Bá Kiến giết chết hắn ta rồi tự tử.
Trước hết, truyện ngắn "Chí Phèo" mang giá trị hiện thực sâu sắc. Thông qua hình tượng nhân vật Chí Phèo, tác giả đã lên án mạnh mẽ những thế lực tàn bạo đã đẩy người dân lao động vào bước đường cùng, không lối thoát. Chí vốn là một người nông dân lương thiện, khỏe mạnh, nhưng vì nhu cầu sử dụng người của giai cấp mình, Bá Kiến đã đẩy Chí vào tù. Nhà tù thực dân đã biến Chí từ một người nông dân hiền lành trở thành một con quỷ dữ. Không chỉ vậy, thông qua tác phẩm, Nam Cao cũng phơi bày hiện thực xã hội đương thời thối nát, bất công; đồng thời vạch trần bộ mặt tàn ác, bất nhân của bọn địa chủ cường hào lúc bấy giờ mà điển hình là nhân vật Bá Kiến. Chúng dùng tiền bạc và quyền lực làm công cụ bóc lột, áp bức, đè đầu cưỡi cổ người dân nghèo. Chúng cấu kết với nhau tạo nên một môi trường ngột ngạt, không có lối thoát cho những người dân thấp cổ bé họng như Chí Phèo.
Không chỉ dừng lại ở đó, truyện ngắn "Chí Phèo" còn thể hiện giá trị nhân đạo sâu sắc. Trước hết, tác phẩm là tiếng nói cảm thông, thương xót đối với số phận của những người nông dân khốn khổ như Chí Phèo. Họ là những người sinh ra đã thiệt thòi cả về vị thế lẫn vật chất, lại liên tục phải gánh chịu những nỗi đau về thể xác và tinh thần do các thế lực thống trị gây ra. Tiếp theo, tác phẩm còn thể hiện tấm lòng yêu thương, trân trọng của Nam Cao đối với những người khốn khổ như Chí. Ông luôn nhìn nhận họ với đôi mắt đầy cảm thông, trân trọng bởi dù sống trong hoàn cảnh khốn cùng, bị tha hóa về nhân cách nhưng trong chiều sâu tâm hồn họ vẫn le lói chút ánh sáng lương thiện. Cuối cùng, tác phẩm còn là lời kêu gọi khẩn thiết hãy bảo vệ quyền con người, hãy đấu tranh cho con người được sống đúng nghĩa.
Như vậy, truyện ngắn "Chí Phèo" là một tác phẩm giàu giá trị hiện thực và nhân đạo. Truyện đã góp phần khẳng định tài năng và phong cách nghệ thuật độc đáo của Nam Cao trên văn đàn.