Xuân Quỳnh là một trong số không nhiều nữ nhà thơ để lại nhiều dấu ấn trong nền thơ hiện đại Việt Nam với phong cách thơ giàu nữ tính. Thơ bà thường viết về những tình cảm gần gũi, bình dị trong đời sống gia đình và cuộc sống thường ngày, biểu lộ những rung cảm và khát vọng của một trái tim phụ nữ chân thành, tha thiết và đằm thắm. Bài thơ "Lời ru của mẹ" được sáng tác năm 1987 in trong tập "Lời ru trên mặt đất". Tác phẩm đã thể hiện sâu sắc ý nghĩa của lời ru đối với mỗi người qua đó khẳng định sự vĩ đại của tình mẫu tử.
Mở đầu bài thơ, tác giả đặt ra câu hỏi tu từ đầy ngọt ngào:
"Lời ru ẩn nơi nào
Giữa mênh mang trời đất
Khi con vừa ra đời
Lời ru về mẹ hát"
Câu hỏi tu từ như một lời khẳng định rằng lời ru bắt nguồn từ tình yêu thương của mẹ, lời ru xuất hiện vào khoảnh khắc đầu tiên khi đứa trẻ chào đời, lúc mà tất cả mọi thứ đối với nó đều thật mới mẻ, khác lạ. Lời ru ấy cất lên bởi giọng nói của mẹ, ngọt ngào, dịu dàng và âu yếm biết bao. Tiếp nối mạch cảm xúc ấy, khổ thơ tiếp theo cho thấy lời ru gắn bó mật thiết với quá trình trưởng thành của con:
"Lúc con nằm ấm áp
Lời ru là tấm chăn
Trong giấc ngủ êm đềm
Lời ru thành giấc mộng"
Lời ru của mẹ trở thành tấm chăn mềm mại ôm ấp lấy giấc ngủ của con, đưa con vào giấc mơ đẹp. Không chỉ ở hiện tại, lời ru còn hướng tới tương lai, mong muốn về một tương lai tươi sáng của con:
"Và khi con đến lớp
Lời ru ở cổng trường
Lời ru thành ngọn cỏ
Đón bước bàn chân con
Lời ru thành bóng mát
Trên con đường xa nắng
Lời ru thành mênh mông
Khi con thửng thăng lớn."
Từ lời ru con ngủ ngon, lời ru hóa thân thành tấm chăn, thành cây cỏ, thành bóng râm... luôn bên cạnh, che chở, bảo vệ con trên từng bước đường đời. Dù phải đối mặt với những khó khăn, gian nan nhưng con vẫn sẽ luôn có mẹ ở bên cạnh, động viên, an ủi và tiếp thêm sức mạnh. Những lời thơ nhẹ nhàng, sâu lắng cùng biện pháp tu từ so sánh, điệp ngữ được sử dụng khéo léo đã góp phần thể hiện tình yêu thương vô bờ bến của mẹ dành cho con.
Đặc biệt, hình ảnh thơ cuối bài đã gợi ra ý nghĩa biểu tượng của lời ru:
"Lời ru thành mênh mông
Yêu con, yêu quê hương"
Lời ru chính là tình yêu con được sinh ra từ tình yêu quê hương, đất nước. Tình yêu ấy thật giản dị thôi nhưng lại rất đỗi thiêng liêng và cao quý. Nó giống như cánh tay vững chắc để nâng đỡ tâm hồn mỗi con người trong hành trình dài rộng của cuộc đời.
Bằng việc sử dụng thể thơ tự do, nhịp thơ chậm rãi kết hợp với các biện pháp tu từ độc đáo, bài thơ "Lời ru của mẹ" đã đem đến cho người đọc những cảm nhận sâu sắc về tình mẫu tử. Qua đó, chúng ta cần biết trân trọng tình cảm thiêng liêng, đáng quý ấy.