Nguyễn Du là đại thi hào của dân tộc Việt Nam. Ông được mệnh danh là bậc thầy trong việc sử dụng ngôn ngữ. Truyện Kiều chính là tác phẩm tiêu biểu nhất cho sự nghiệp sáng tác của ông. Đoạn trích "Những nỗi lòng tê tái" nói về tâm trạng đau đớn, xót xa của Thúy Kiều khi bị ép buộc phải bán mình chuộc cha và em trai.
Đoạn trích nằm ở phần thứ hai của tác phẩm - Gia biến và lưu lạc. Sau khi biết tin gia đình gặp nạn, Thúy Kiều quyết định bán mình để lấy tiền chuộc cha và em trai. Nàng đau khổ vô cùng nhưng không còn cách nào khác. Khi bước chân ra đi, nàng mang theo bao nỗi niềm trăn trở, lo lắng.
Mở đầu đoạn trích, Nguyễn Du đã khắc họa hình ảnh Thúy Kiều với tâm trạng đau đớn, xót xa:
Ôm lòng đòi đoạn xa gần,
Cảnh nào cảnh chẳng đeo sầu
Gió tựa hoa kề, vừng trăng nghiêng nghiêng
Lệ rơi chừng giọt, nước mây chảy quanh.
Thúy Kiều đang ôm lòng đòi đoạn, nghĩa là nàng đang muốn chết. Nàng cảm thấy cuộc đời mình như một dòng sông trôi dạt, không có bến bờ. Cảnh vật xung quanh cũng nhuốm màu buồn bã, thê lương. Gió tựa hoa kề, vừng trăng nghiêng nghiêng, lệ rơi từng giọt, nước mây chảy quanh... Tất cả đều gợi lên một khung cảnh u ám, ảm đạm.
Tiếp theo, Nguyễn Du miêu tả chi tiết hơn về tâm trạng của Thúy Kiều:
Buồn trông cửa bể chiều hôm
Thuyền ai thấp thoáng cánh buồm xa xa?
Buồn trông ngọn nước mới sa
Hoa trôi man mác biết là về đâu?
Buồn trông nội cỏ rầu rầu
Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.
Buồn trông gió cuốn mặt duềnh
Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi.
Thúy Kiều nhìn ra cửa bể, thấy con thuyền nhỏ bé, cô đơn giữa biển khơi mênh mông. Nàng tự hỏi liệu đó có phải là số phận của mình hay không. Tiếp theo, nàng nhìn xuống dòng nước mới sa, thấy những bông hoa trôi man mác, không biết sẽ đi về đâu. Cuối cùng, nàng nhìn ra nội cỏ, thấy một màu xanh xanh nhạt nhòa. Tất cả những hình ảnh ấy đều gợi lên một cảm giác buồn bã, cô đơn, bất lực.
Nguyễn Du đã sử dụng rất thành công biện pháp tu từ so sánh, ẩn dụ, nhân hóa,... để thể hiện tâm trạng của Thúy Kiều. Những câu thơ giàu hình ảnh, giàu cảm xúc đã giúp người đọc hiểu rõ hơn về nỗi lòng của nàng.
Như vậy, qua đoạn trích "Những nỗi lòng tê tái", Nguyễn Du đã thể hiện một cách sâu sắc tâm trạng đau đớn, xót xa của Thúy Kiều khi bị ép buộc phải bán mình chuộc cha và em trai. Đây là một đoạn trích hay, giàu ý nghĩa, góp phần làm nên thành công của tác phẩm Truyện Kiều.